ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

Εάν κάποιος έχει να καταθέσει μία άποψη και ενδιαφέρεται για να την κάνει αποδεκτή πρέπει να την καταθέσει με τέτοιο τρόπο που θα μπορούμε να τη βάλουμε κάτω… να την επεξερ­γαστούμε, να στοχαστούμε όλα τα λεπτά νοήματά της και να δια­πιστώσουμε την αξιοπιστία ή την ανεπάρκειά της. Αυτό δεν μπορεί να γίνει με τον φευγαλαίο και δυσ­μνημόνευτο προ­φορικό λόγο. Σε άλλη περίπτωση, για μεγάλα ζητήματα δεν πρέπει να περι­μένουμε από μια συζήτηση ν’ ακούσουμε αποδείξεις, αναλυτικούς συλ­λογισμούς, ή την πιο εύστοχη δια­τύπωση. Παρόμοια, όπως δεν μπορούμε να λύσουμε στα λόγια ένα πολύπλοκο αριθμητικό πρόβλημα, να υπο­λογίσουμε και να μνημο­νεύσουμε όλα τα στοιχεία των πράξεων με την ανάλογη προ­τεραιότητα.

Είναι πολύ δύσκολο αν όχι αδύνατο, να συγκρατούμε στη μνήμη μας ακριβώς όσα ειπώθηκαν, να συλ­λογιζόμαστε με απίεστα χρονικά περιθώρια, να παρα­κολουθούμε και να ανα­πτύσσουμε χωρίς άλματα το συλλογισμό, να στεκόμαστε σε κάθε πρόταση για να δώσουμε τις αναγκαίες εξηγήσεις και με ανα­πόσπαστη την προσοχή μας. Αντιθέτως, παρασυρόμαστε από την ταραγμένη ροή του προφορικού λόγου και από τα διάφορα συναισθήματα, που δημι­ουργούνται στην προ­σπάθεια της άμεσης επικοινωνίας και συνήθως, χάνουμε τον αρχικό σκοπό όσων λέμε. Η αδυνατότητα να μνημο­νεύουμε λεπτομερώς όσα ακούσαμε, διαβάσαμε ή αντι­ληφθήκαμε είναι μια από τις συνη­θισμένες και βασικές αιτίες της παρε­κτροπής μας από την αλήθεια και κάνει σχεδόν αδύνατη τη συνεννόησή μας με τους άλλους.

Με τον προφορικό λόγο και την ακρόαση πρέπει να περι­ορίσουμε τις αξιώσεις μας και να αρκεστούμε σε μία όμορφη επι­κοινωνία, σε μία συζήτηση που θα μας τροφοδοτήσει για την πιο πέρα ανάπτυξη των απόψεών μας και σε μία πρώτη πρόχειρη γνώση για μερικές απόψεις του συνομιλητή. Πάντοτε με τη μεγάλη πιθανότητα να βγάλουμε βιαστικά και άστοχα συμπε­ράσματα. Μόνο με το σταθερό διατυπωμένο τρόπο εξω­τερίκευσης των απόψεων και των σκέψεών  μας πρέπει να συμ­μεριστούμε την αξίωση να τις λάβουμε με αρκετή προσοχή. Με το διατυπωμένο τρόπο κατάθεσης των απόψεών του ή με την παραπομπή σε εκείνες, ο υποστηριχτής τους δείχνει ότι έχει κάνει τουλάχιστον κάποια μικρή προσπάθεια για την ολο­κλήρωση, την αποσαφήνιση και τη συνέπειά τους. Επιπλέον δίνει τη δυνατότητα σε εμάς να τις διαβάσουμε πολλές φορές, να παρα­κολουθήσουμε τις λεπτο­μέρειες των νοημάτων, να καταλάβουμε σωστά, να βγάλουμε συμ­περάσματα και τελικά να πάρουμε μία θέση υπέρ, κατά ή ουδέτερη, με όλη την ευθύνη δική μας.

Η προϋπόθεση να «αποτυπωθούν» κάπου οι απόψεις που υπο­στηρίζουμε, ακόμα και στην καθημερινή μας επικοινωνία, ίσως να φαίνεται υπερβολική και γελοία. Με το γράψιμο δεν διευ­κολύνουμε μόνο την αξιολόγηση και τον έλεγχο των απόψεων. Όταν οι σκέψεις και οι απόψεις μας πρόκειται να διατηρηθούν, τότε εξανα­γκαζόμαστε να γίνουμε πιο προσεκτικοί και συνεπείς, ενώ με τη γραπτή διατύπωσή τους και ψάχνοντας για την πιο εύστοχη διατύπωση γίνεται δυνατή η επεξεργασία, η πιο πέρα ανάπτυξη των απόψεων και σε τελική ανάλυση η δική μας εσωτερική καλλιέργεια. Διότι και ο προφορικός λόγος δεν θα εκφράζει σωστά και όμορφα τις σκέψεις μας και δεν θα μπορεί να βοηθήσει να σκεφτούμε πιο έξυπνα και πιο απο­τελεσματικά, όταν δεν έχουμε εξασκηθεί με τα εργαλεία της γραπτής έκφρασης. Όποιος δεν εκ­φράζεται ολοκληρω­μένα, εύστοχα και με τις κατάλληλες λέξεις, αυτός ο άνθρωπος δεν μπορεί ούτε να ακούσει σωστά, σκέφτεται με άλματα, εκτρέπεται από τα συναι­σθήματα, δεν μπορεί να συγ­κεντρωθεί και να διαβάσει και ομιλεί χωρίς να γνωρίζει τα θέματα.

Θα σκεφτεί κανείς, ότι από την ανάγνωση θα συναν­τήσουμε απορίες και προτάσεις τις οποίες δεν κατα­λαβαίνουμε καλά, ενώ αν δίπλα μας βρισκόταν ο συγγραφέας του θα μας απαντούσε. Σωστά, αν όμως, βρισκόταν δίπλα μας χωρίς να είχε γράψει το βιβλίο, πιθανόν να μην είχαμε ακούσει αυτές τις σειρές που διαβάσαμε ή να μην τις παρατηρούσαμε στον προφορικό του λόγο και δεν θα συναντούσαμε την απορία ή δεν θα κάναμε τη σκέψη ότι κάτι λείπει. Αφήστε, την περίπτωση, ότι ο ίδιος ο συγγραφέας μάλλον δεν θα είχε το ίδιο καλή γνώση και μνήμη των ιδεών του, των σκέψεών του και των θεωρητικών συνεπειών τους. Έπειτα, δεν είπαμε ότι ο γραπτός λόγος εκφράζει πάντα με πληρότητα και σαφήνεια τις σκέψεις μας, αλλά μόνο ότι τις αποτυπώνει και μπορούμε να τις σκεφτούμε ξανά οποιαδήποτε άλλη στιγμή είτε για να τις συνεχίσουμε, είτε για να καταλάβουμε καλύτερα. Οι ίδιες οι σκέψεις που διατυπώνονται γραπτά μπορεί να μην είναι σαφείς και να μην είναι διατυπωμένες με τον καλύτερο τρόπο. Γι' αυτό γίνονται διορθώσεις και στα γραπτά κείμενα, η αναθεώρηση και η ανα­διατύπωση και αν δεν μας περιόριζε ο χρόνος, θα μπορούσαμε να γράψουμε ξανά το ίδιο βιβλίο πιο ολοκληρωμένα, πολλές φορές ακόμα. Φυσικά, σε πολλές περιπτώσεις θα ήταν προτιμότερο το γραπτό κείμενο να συνοδεύεται από βοηθήματα, όπως γίνεται για τα σχολικά βιβλία... για να μην αστειευτούμε και πούμε ότι αν πρόκειται για φιλο­σοφικά κείμενα, τότε θα χρειαστεί και φροντιστήριο! Θα ήταν προ­τιμότερο ακόμα, το γραπτό κείμενο να συνοδεύεται από κάποιον που το έχει καταλάβει ή από τον ίδιο τον συγγραφέα του. Αλλά αυτό δεν αναιρεί την ανάγκη να διατυπώνουμε γραπτώς και καθαρά τις σκέψεις μας και να διαβάζουμε για να μάθουμε και να μην περιμένουμε να μάθουμε μόνο από τον προφορικό λόγο, όπως για παρά­δειγμα από μια ζωντανή ραδιο­φωνική εκπομπή.

Η καθημερινή πολυλογία μας έχει συνηθίσει στην επιπο­λαιότητα. Μιλάμε περισσότερο για συναι­σθηματικούς λόγους και με κάποια προσδοκία και όχι για να εξα­σφαλίσουμε τη λύση, τη γνώση, τη συνέπεια και τη συνεν­νόηση. Δεν διαθέτουμε τον απαραίτητο χρόνο για να στοχαζόμαστε και να κατα­γράφουμε τις σκέψεις μας, δεν ανα­τρέχουμε στις πηγές και στα βιβλία, προ­σπερνάμε όσα δεν θυμόμαστε ή δεν μας βολεύουν, μετά το πέρας της επίσημης εκπαίδευσης στα­ματάμε να διαβάζουμε βιβλία, δεν συζητάμε με μορ­φωμένους ανθρώπους ή εποικο­δομητικά με τους φίλους μας, αρκούμαστε στις εντυπώσεις και σκεφτόμαστε πως θα περάσουμε το μήνυμα που μας εξυπηρετεί. Η ανα­ζήτηση της αλήθειας και της βεβαιότητας, η γραπτή έκφραση και επεξεργασία των απόψεών μας και το διάβασμα βιβλίων είναι από μόνα τους πολύ ωφέλιμα. Διότι εξ ορισμού η πνευματική καλλιέργεια, η αναζήτηση της αλήθειας και η επιδίωξη της γνώσης είναι η αναζήτηση της πραγματικότητας και των πραγματικών σχέσεών μας με τον κόσμο γύρω μας, και η ρύθμιση της ζωής μας σύμφωνα με την αλήθεια και όχι με το ψέμα και το λάθος. Δε θα μας φανεί αυτό υπερβολικό, εάν ανα­γνωρίσουμε τη διαρκή και σημαντική επίδραση της γνώσης και της σκέψης σε όλες τις κινήσεις μας. 

* Αρχικές σκέψεις από το φιλοσοφικό βιβλίο "Η Θεολογία της Επιστήμης" ©2000 (σελ.32-33, 51)

 

Άρθρο σε άμεση σύνδεση με το: ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ