Η ΗΘΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΡΟΛΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

 

<•> ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

 

 

Στην αρχαιότητα, η έννοια της κοινωνίας συνόψιζε πιο φανερά γνωρίσματα. Ο πληθυσμός των ανθρώπων συνολικά ήταν μικρότερος και μοιραζόταν σε πιο λίγες τοπικές κοινωνίες, με μεγαλύτερες αποστάσεις ανάμεσά τους και με τις πιο μεγάλες πόλεις να ξεχωρίζουν σαν κράτη. Οι δραστηριότητες και οι συνεργασίες μεταξύ των ανθρώπων είχαν πιο γνωστούς σκοπούς και ξεκινούσαν από λιγότερες ανάγκες. Οι εξελίξεις όπως και η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων ήταν πιο αργές και με λιγότερα τεχνικά μέσα, οι σκέψεις τους εστίαζαν πιο συχνά στα πράγματα της φύσης και μεταξύ τους είχαν πιο συνηθισμένους λόγους για δράση. Ιδιαίτερα στα δικά μας χρόνια, η έννοια της κοινωνίας είναι αντιφατική, αθροιστική, ασταθής και είναι αδύνατο να καθοριστεί με ακρίβεια. Μπορεί να εννοηθεί μέχρι και παγκόσμια κοινωνία όλων των χωρών της γης, προσδιορισμένη όχι μόνο με φυσικά όρια αλλά και ψηφιακά σαν διαδίκτυο. Η έννοιά της περιέχει άσχετα φαινόμενα μεταξύ τους, περισσότερες αντιθέσεις, ανατροπές, ασυμβίβαστες επιδιώξεις και συγκρούσεις συμφερόντων και μάλιστα με την έλλειψη λογικής και με την ανισορροπία στις ανθρώπινες σχέσεις και σκέψεις, με πλήθος από οργανωμένες ομάδες και με ακραίες απόψεις για τη ζωή. Η έννοια της κοινωνίας συνοψίζει λιγότερη πραγματικότητα και προκαλεί περισσότερες φαντασιώσεις, απ' όσο η έννοια του αστρονομικού κόσμου. Όταν λοιπόν, σκεφτόμαστε για την κοινωνία και χρησιμοποιούμε αυτή τη λέξη, χρειάζεται η επίγνωση της μεγάλης άγνοιάς μας και ότι κανένας δεν αντιλαμβάνεται και δεν σκέφτεται, ούτε φαντάζεται την ίδια κοινωνία. Και έτσι γρήγορα κατα­λαβαίνουμε, ότι δεν είναι εύκολο να μιλάμε με αξιοπιστία για τις πολιτικές λύσεις και για τα πολιτικά ζητήματα και με μεγάλες προσδοκίες, αφού ακόμα και οι προσδοκίες μας από ζητήματα των θετικών επιστημών δύσκολα επιβεβαιώνονται.

Όταν στην αρχαία Αθήνα πριν από 25 αιώνες φαντάστηκαν μια οργανωμένη κοινωνία χωρίς συγκρούσεις μεταξύ των ανθρώπων, αλλά και χωρίς τον εξαναγκασμό σε ειρήνη με τη βία μιας κεντρικής εξουσίας, επινόησαν τη δημοκρατία. Η όμορφη σκέψη που κρύβεται μέσα στην έννοια της δημοκρατίας είναι ότι, οι νόμοι και οι αποφάσεις πρέπει να εξυπηρετούν όλους τους κατοίκους της πόλης, να επιλύουν τα κοινά προβλήματα και συγχρόνως να μη προκαλούν μεταξύ των κατοίκων αμφισβητήσεις και συγκρούσεις. Και, πραγματικά, αυτή η ειρηνική συνύπαρξη, χωρίς την τυφλή βία μερικών ισχυρών ηγετών, χωρίς παράλογες απαγορεύσεις και χωρίς τον εξαναγκασμό της κοινωνίας σε ορισμένες επιτρεπτές δράσεις, δεν ακούγεται σαν άδικη λύση. Γι' αυτό η λύση δεν μπορούσε να είναι άλλη από τη συμμετοχή στην οργάνωση της κοινωνίας (σχεδόν) όλων των μελών της και μέσω εκπροσώπων για τις μεγαλύτερες ομάδες. Η εκτίμηση και η άποψη του καθενός λαμβάνεται σε γνώση για το νομοθετικό έργο, για τις πολιτικές αποφάσεις και για τους πολιτικούς σχεδιασμούς. Με λίγα λόγια, η οργάνωση της κοινω­νίας με την αρχή της δημο­κρατίας, είναι μια λύση για να συνυ­πάρχουν ειρηνικά μεταξύ τους οι άνθρωποι (συμβι­βαστικά), να μοιρά­ζονται όλοι τις ευθύνες και για να μην κατα­φεύγει στη βία η μια ομάδα εναντίον της άλλης. Αλλά έτσι, δεν επιλύεται το πραγ­μα­τικό πρόβλημα, ότι συνυ­πάρχουν άνθρωποι με ακραίες διαφορές μεταξύ τους και οργανωμένες ομάδες με αντίπαλες επιδιώξεις, με αντίθετα και εχθρικά συμφέροντα, ακόμα και με μίσος μεταξύ τους. Γι' αυτό και η (περίπου) λύση της δημοκρατίας¹ και με την κατάχρηση του ρόλου της εκπροσώπησης δεν ήταν τόσο φανερά η καλύτερη λύση για όλο τον κόσμο. Στους αιώνες που ακολούθησαν και μέχρι σήμερα επιχειρούνται λύσεις προσαρμογής αυτού του πολιτεύματος, ενώ δεν το έχουν δεχτεί σε όλες τις χώρες της γης. Ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ (Rousseau) στο «κοινωνικό συμβόλαιο», χωρίς ιδιαίτερη ανάλυση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, χωρίς θεωρίες για το νόημα της ζωής και χωρίς ένα πρότυπο ηθικής συμπεριφοράς, μόνο με τους όρους για ισότητα και ελευθερία μεταξύ των πολιτών έγραψε: "Αν υπήρχε ένας λαός από θεούς, θα κυβερνιόταν δημοκρατικά. Μια κυβέρνηση τόσο τέλεια δεν ταιριάζει σε ανθρώπους".² Οι λαοί όχι μόνο δεν αποτελούνται από θεούς, αλλά τελείως αντίθετα αποτελούνται από έξυπνα ζώα με φοβερή ημιμάθεια, ασυνειδησία και επιδιώκουν τη θέση του θεού -κάθε ένα για τον εαυτό του- και με ανόητες προσδοκίες! Γι' αυτό έκανε μεγάλο λάθος να φανταστεί με την κακή εμπειρία από τις μοναρχικές κοινωνίες, ότι "στις δημοκρατίες η δημόσια ψήφος, πάντα σχεδόν, ανεβάζει στις πρώτες θέσεις ανθρώπους φωτισμένους κι άξιους, που τις κατέχουν με τιμή. Ενώ αυτοί που τα καταφέρνουν στις μοναρχίες, δεν είναι τις πιο πολλές φορές τίποτα παραπάνω από μικρο­ταραξίες, μικρο­απατεώνες, μικρο­ραδιούργοι".³ Είτε με δημοκρατία είτε με μοναρχία, η ουσία δεν αλλάζει: άνθρωποι τρομεροί, ανυπόφοροι και ανα­ξιόπιστοι στον ίδιο τον εαυτό τους... Και τα οικονομικά πλεο­νεκτήματα, στις δημοκρατικές κοινωνίες δεν τα έχουν νομο­τελειακά οι φωτισμένοι και οι ηθικά άξιοι άνθρωποι και αυτά τα πλεο­νεκτήματα είναι απαραίτητα για να ανε­βάσουν κάποιους στις πρώτες θέσεις και για να κατεβάσουν άλλους από τις πρώτες. Ο πανούργος και ο έτοιμος να ξεπου­λήσει όλες τις αξίες του για τα υλικά ανταλλάγματα είναι χειρότερος από τον ανόητο και τον ανάξιο άνθρωπο και ο λαός εύκολα ξεγελιέται. Ιδιαίτερα όταν ακόμα αυτός αγνοεί ότι "άνθρωπος" σημαίνει ζώο με τη δύναμη του παρανοϊκού πνεύματος. Με τους όρους της δημο­κρατίας, οι άνθρωποι επιλέγουν να «πολεμή­σουν» με πιο πολιτισμένους τρόπους και όχι με τη σωματική βία, όχι ένοπλα ή με στρατιωτικά μέσα, ανα­γνωρίζοντας την επιλογή της πλειοψηφίας. Κανένας δεν μπορεί να αμφι­σβητήσει με απλές σκέψεις, ότι η πολιτική οργάνωση της κοινωνίας με τους όρους της δημοκρατίας είναι μια φιλειρηνική και πολιτισμένη λύση και η δύναμη της σκέψης πρωταγωνιστεί. Ωστόσο, πρέπει να ακούγονται τα μειονεκτήματα αυτού του πολιτεύματος και να υπεν­θυμίζονται, χωρίς μισαλλοδοξία, και για να μη γίνεται εκμετάλλευση αυτών σαν πλεονεκτήματα, από μερικούς φιλόδοξους που εξυπη­ρετούνται:

 

 

---

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ