Η ΗΘΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΡΟΛΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

 

<•> Ο ΜΠΕΡΔΕΜΕΝΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ (4)

 

 

Αν σ' εκείνους τους πρωτοπόρους ερευνητές των φυσικών φαινομένων, που φανέρωσαν στους Ευρωπαϊκούς λαούς τις θρησκευτικές φαντασιώσεις και την αδιαλλαξία τους, έλεγαν ότι κάποια μέρα η επιστήμη θα αξιοποιείται για τη μαζική εξαπάτηση του κόσμου και για κερδοσκοπία, με κίνητρα όπως των δολοφόνων, και ότι το κράτος θα εκπροσωπούσε και θα εξυπηρετούσε αυτούς τους σκοπούς, εκείνοι θα γελούσαν. Ο Πλάτων από τον 4ο αιώνα π.Χ. χωρίς να γνωρίζει την παγκόσμια ιστορία που ακολούθησε μέχρι σήμερα, έγραφε ότι "κάθε επιστήμη, όταν χωρίζεται από τη δικαιοσύνη και την αρετή, τότε γίνεται πανουργία κι όχι σοφία". Στην αρχαία Ελλάδα, με την μικρότερη εμπειρία εκείνης της εποχής και με την απλή λογική, οι στοχαστές πέτυχαν σημαντικές και θεμελιακές σκέψεις όχι μόνο για την έρευνα της φύσης (όπως λ.χ. ο Δημόκριτος για την άτμητη ουσία), αλλά εξίσου για την έρευνα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και για την ανάπτυξη της Ηθικής. Όταν ο Πλάτων κατέγραφε αυτή τη σοφή σκέψη, μάλλον αυτός δεν είχε φανταστεί μέχρι πόσο μπορεί να εξαπλωθεί το φαινόμενο της εξαπάτησης' πώς ολόκληρη η κοινωνία μπορεί να οργανωθεί και να εξαρτηθεί έτσι, που όλοι να αναγκάζονται να γίνονται συνεργοί κακοποιών, ανεύθυνοι πολίτες, ασυγκράτητοι καταναλωτές και να ρυθμίζουν τη ζωή τους με παράδειγμα προς μίμηση τους μεγαλομανείς. Όταν μπορείς να κλέψεις και να εκμεταλλευθείς τις αδυναμίες του κόσμου με την προστασία των νόμων και του κράτους, τότε γιατί να βιαστείς να κλέψεις αυτοπροσώπως, με τον παραδοσιακό τρόπο, που γίνεται εύκολα αντιληπτός; Δηλαδή γιατί να κλέψεις βίαια, με τη φυσική παρουσία απέναντι στο θύμα, χωρίς τη συγκατάθεσή του, και γιατί να του αποσπάσεις πράγματα που του ανήκουν, αν μπορείς να τα αγοράσεις; Τα χρήματα κλέβονται και κρύβονται πιο εύκολα και έπειτα με αυτά αποκτάς όσα θα ήθελες! Με τον παραδοσιακό τρόπο δεν είναι εύκολο και έξυπνο να κλέψεις πολλές φορές, ενώ για να αποσπάσεις μεγάλα χρηματικά ποσά χρειάζεται να καταστρώσεις σχέδιο, να έχεις εμπειρία, να είσαι σωματικά εκπαιδευμένος, να έχεις τα ειδικά εργαλεία και οπλισμό, να έχεις βρει άλλους πρόθυμους για συνεργασία. Και πάλι έτσι, θα διακινδυνεύσεις να σε παγιδέψουν και να πας στη φυλακή για πολλά χρόνια. Σήμερα για να κλέψεις με τον αρχαίο τρόπο πρέπει να είσαι αγράμματος, ή ανόητος, ή με ασυγκράτητες ψυχικές ορμές. Η μόρφωση και η ειδίκευση προσφέρουν πολλά κλειδιά για να ανοίξουμε τις πιο απαραβίαστες θύρες και για να παγιδεύσουμε με το νόμο τα θύματά μας και με λαμπρό μέλλον. Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι αναμφίβολα οι ναοί της γνώσης και η εκπαίδευση μια από τις πρώτες υποχρεώσεις του κράτους. Από τη μικρή και εύπλαστη ηλικία, ένα σεβαστό κράτος αναλαμβάνει να υποστηρίξει οικονομικά την πνευματική καλλιέργεια, εφοδιάζει τον άνθρωπο με απαραίτητες γνώσεις και τον προετοιμάζει για να συμμετάσχει δημιουργικά στην κοινωνία. Αν όμως δίνεις τροφή σε κάποιον που έχει ανάγκη για να πάρεις ως αντάλλαγμα την εργασία του και για να τον χρησι­μοποιήσεις σαν δούλο, φανερά ή από προνομιακή θέση, τότε αυτή η προσφορά χάνει το θεϊκό προορισμό της και γίνεται διαβολική.

 

Όποιος νομίζει ότι αυτές οι εκτιμήσεις είναι υπερβολικές και σφαλερές, δεν γνωρίζει καλά τον (ανήθικο) άνθρωπο με τις προσδοκίες από τον αισθητό κόσμο, μάλλον στερείται εμπειριών και σίγουρα δεν έχει ερευνήσει τις σχέσεις συνεργασίας. Δεν γνωρίζει τις πνευματικές αδυναμίες του ανθρώπου, την ανησυχία του για να επιβιώσει, τον εγωκεντρισμό και την απληστία του και πού μπορεί αυτός να φτάσει για να πραγματοποιήσει τις εξωτερικές αξίες του. Η δυστυχία, η αδικία, τα ατυχήματα, οι πολεμικές συγκρούσεις, οι αριθμοί των θυμάτων και οι εχθρικές σχέσεις που παρατηρούμε σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης δεν είναι οι υπερβολικές εκτιμήσεις ενός ανθρώπου. Κάποια ερμηνεία χρειάζονται και μάλιστα ενιαία για όλες τις περιοχές της γης... Ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ (Rousseau 1712-1778) αξιοποίησε την εμπειρία του με θεμελιακές παρατηρήσεις για την ανάπτυξη των πολιτικών επιστημών. Αλλά για να μπορέσει να δώσει ένα καλό προορισμό στις σκέψεις του, βιάστηκε να ερμηνεύσει την ανισορροπία και την αδικία μέσα στην κοινωνία σαν αποτελέσματα κακών επιλογών και από την παραβίαση ενός κοινωνικού συμβολαίου από μερικούς προνομιούχους. Χρειάστηκε να φανταστεί μια πρότυπη πολιτεία και την αρχή της κοινωνίας σε επιλεγμένες συνθήκες, εκεί όπου ο άνθρωπος θα αποφάσιζε για τις σχέσεις συνεργασίας πριν ακόμα να σχηματίσει κοινωνία και όπως αν αυτός δεν ήταν δημιούργημα μιας προβληματικής φύσης. Μια περικοπή από το «κοινωνικό συμβόλαιο» του Ρουσσώ φανερώνει όμορφα, πώς αυτός ο ίδιος είχε αντιληφθεί μια πραγματική αδυναμία να ρυθμιστούν οι ανθρώπινες σχέσεις με τη φανταστική προοπτική των κοινωνιολογικών αναλύσεων και την απόσταση που χωρίζει τη θεωρία από την εφαρμογή της: "Για ν' ανακαλυφθούν οι καλύτεροι κοινωνικοί κανόνες που ταιριάζουν στα έθνη, θα χρειαζόταν μια διάνοια ανώτερη. Ένα μυαλό που να 'χει δει όλα τ' ανθρώπινα πάθη, δίχως να 'χει δοκιμαστεί από κανένα τέτοιο. Που να μην έχει καμιά σχέση με τη φύση μας, κι' ωστόσο να τη γνωρίζει κατάβαθα. Ένα μυαλό, τέλος, που, προετοιμάζοντας στο διάβα του χρόνου μια μελλούμενη δόξα για τον εαυτό του, να μπορεί να εργάζεται σ' έναν αιώνα και ν' απολαμβάνει σε άλλον. Θα χρειάζονταν θεοί για να δώσουν νόμους στους ανθρώπους".¹

 

 

 

---