Η ΗΘΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΡΟΛΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

<•> Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΓΝΟΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΨΕΜΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ (3)

Φανταστείτε έναν Η/Υ, ένα κινητό τηλέφωνο, ένα αυτο­κίνητο με αξε­πέραστες επιδόσεις και επι­πρόσθετες χρησιμό­τητες. Πόσοι θα ήθελαν τις ξεχωριστές δυνα­τότητές τους και την αξε­πέραστη επίδοσή τους και πόσα χρήματα θα προσέφεραν, αν γνώριζαν ότι η κατασκευή έχει γίνει από μη ανθεκτικά υλικά και χωρίς πρόνοια για την επι­διόρ­θωσή τους, που θα χρειαστεί μετά τη σύντομη λήξη της εγγύη­σης; Πόσο καλύτερα είναι αυτά τα προϊόντα, όταν σε πολλές περιπτώσεις οι επιδόσεις και τα πλεο­νεκτήματα επιτυγχάνονται με αντάλλαγμα νέα μειονεκτήματα, την αφαίρεση μερικών δυνατοτήτων τους, ακόμα και τη γρήγορη φθορά τους; Φανταστείτε μία αναπτυγμένη κοινωνία με αποτελεσματική διάρθρωση υπηρεσιών και όπως επιθυμείτε. Ωστόσο χωρίς πρόνοια για τις καταστροφικές συνέπειες μίας θεομηνίας ή της ρύπανσης του φυσικού περιβάλλοντος και με υποβαθμισμένο το ενδιαφέρον για αυτές τις καταστροφικές περιπτώσεις. Τι νόημα θα έχει η οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη όταν ένας σεισμός ή ένας τυφώνας ή ένα μαζικό ξέσπασμα βίας θα έχει καταστρέψει σε λίγα δευτερόλεπτα όλη την υποδομή; Κάπως έτσι «ορθώνουν» οι άνθρωποι τη ζωή τους συνυπο­λογίζοντας μεροληπτικά την πραγματικότητα και στην πορεία βρίσκονται εμπρός σε εκπληκτικές περιπτώσεις. Για να κατασκευαστεί ένας μηχανισμός (ρομπότ) που κινείται και μοιάζει με σκεπτόμενο άνθρωπο χρειάστηκε η μακρόχρονη εμπειρία, η γνώση και η ευφυΐα πολλών ερευνητών και όλων των ειδικοτήτων. Δικαίως θα υπερη­φανευόμαστε για τις ικανότητες και τις γνώσεις μας. Για σκεφτείτε, όμως, ότι ένα ζώο και ένας αγράμματος άνθρωπος, χωρίς αυτές τις ικανότητες και τις γνώσεις μπορεί να φέρει στον κόσμο έναν άλλο άνθρωπο! Κάπως έτσι ξεγελιούνται και ονειρεύονται όσοι είναι εξοικειωμένοι και εγκλωβισμένοι στα στενά όρια μιας επιστήμης, τα οποία έχουν υψώσει σαν τείχη. Αποκτούν ισχυρή εκτίμηση για τις ικανότητές τους, την αίσθηση βεβαιότητας για το αναντικατάστατο πνεύμα τους και υποβαθμίζουν την προοπτική των εναλ­λακτικών μεθόδων ή μέσων για την επίτευξη των τελικών στόχων. Κάπως έτσι μεροληπτικό είναι το ενδιαφέρον πολλών ειδικών για τον οικείο χώρο τους και υπερβολική η προσδοκία τους από την πραγματοποίηση των δυνατοτήτων τους, χωρίς να συνυ­πολογίζουν τις παρενέργειες και την άγνοια γύρω από άλλες περιοχές της έρευνας.

Είναι συνηθισμένο, ο ειδικός με τη μεγάλη εμπειρία και γνώση του χώρου του και με τη βοήθεια της τεχνολογίας να τονίζει και να υπερβάλλει για τη σημασία του δικού του χώρου στη ζωή μας. Αγνοεί ή περιορίζει τη σημασία άλλων επιδράσεων στη ζωή, που δεν σχετίζονται πιο άμεσα με το δικό του χώρο. Ο θεολόγος θα μας τονίσει τη σημασία της θρησκείας, ο γιατρός τη βιολογική υγεία, ο ψυχολόγος την εσωτερική ισορροπία, ο κοινωνιολόγος την επίδραση του κοινωνικού περι­βάλλοντος, ο λογιστής για τον έλεγχο των εσόδων-εξόδων, ο αστρολόγος για την επίδραση των αστερισμών, ο φυσικός για τις αλληλε­πιδράσεις στην ύλη, ο βιολόγος για τα γονίδια και κάθε καθηγητής για το δικό του μάθημα διδασκαλίας κλπ. Εάν όλοι έχουν μονομερές δίκιο, αυτό δεν σημαίνει, ότι στην καθημερινή ολιγόχρονη ζωή μας πρέπει να επιζητούμε τη γνώση από κάθε ερευνητική περιοχή και την εφαρμογή της από τον κάθε ειδικό. Η «τελειότητα», το πιο καλό αποτέλεσμα, όπως και η απόλυτη ακρίβεια, δεν είναι πάντοτε απαραίτητα και για όλες τις περιπτώσεις, ούτε εξα­σφαλισμένα να επανα­λαμβάνονται απεριόριστα. Κυρίως εξυπηρετούν τους διαφημιστικούς σκοπούς των εταιρειών που παράγουν και πωλούν τα προϊόντα τους ή προσφέρουν υπηρεσίες, αφού έτσι απλά αυξάνονται οι πελάτες. Ενώ μερικές φορές με αυτή την απλοποιημένη λογική, δικαιο­λογούνται οι αυξημένες τιμές και χρησιμο­ποιούνται γνωστά ονόματα που υπογράφουν σαν εγγυητές. Η καλύτερη λύση χρειάζεται σε οριακές περιπτώσεις και όταν δεν υπο­βαθμίζουμε άλλα προβλήματα, για τα οποία είμαστε προ­ετοιμασμένοι. Η πλήρης βεβαιότητα, η απόλυτη ακρίβεια, η μέγιστη απόδοση και το πιο καθαρό αποτέλεσμα χρειάζονται, όταν η πιο μικρή απόκλιση και ένα μικρό λάθος μπορούν εύκολα και πιθανά να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη ζημιά, δυσανάλογα μεγάλη οικονομική επιβάρυνση, βλάβη στην υγεία μας και την απώλεια μιας μεγάλης ευκαιρίας, όπως σε ένα διαγωνισμό ή ανταγωνισμό. Λ.χ. για να φάμε με περισσότερη ασφάλεια και πιο γευστικά δεν έχει νόημα να πληρώσουμε εκατό φορές πιο πολύ μια σειρά από καλά πιάτα και μαχαιρο­πήρουνα. Αν, όμως ο σκοπός είναι η επίδειξη στους καλεσμένους και η ευχαρίστηση της μεγαλομανίας, τότε, τουλάχιστον, θα πρέπει περιουσιακά να είμαστε σε μια πλεονεκτική θέση, για να μη στερηθούμε από το καλύτερο αποτέλεσμα που θα ζητήσουμε για κάτι άλλο. Είναι σημαντικό να εκτιμούμε αν το ίδιο αποτέλεσμα μπορεί να επιτευχθεί πιο απλά και χωρίς περιττά πλεονεκτήματα ή δυνατότητες που δεν θα εκμεταλ­λευτούμε. Μπορούμε να συνδέσουμε ένα συνηθισμένο λαμπτήρα φωτισμού (ή να μάθουμε για μια κοινή περίπτωση) και το αποτέλεσμα θα είναι ο ίδιος φωτισμός, όπως αν τη σύνδεση πραγματοποιούσε ένας έμπειρος ηλεκτρολόγος. Η λογική να απευ­θυνόμαστε εύ­κολα και για κάθε τι στον έμ­πειρο και εκπαι­δευμένο γίνεται παρά­λογη, όταν στερούμε την οικο­νομική δυνατό­τητα για άλλες πιθανές περι­πτώσεις, όταν παρα­βιάζουμε την προ­τεραιότητα άλλων προσπα­θειών και στόχων, χωρίς να ήταν απαραίτητο και όταν από την αβεβαιότητα υπο­τιμούμε τη δική μας εκτίμηση. Η εμπορική προοπτική και η οικονομική εκμε­τάλλευση δεν δίνει το δικαίωμα να μας «ρουφήξουν» ακόμα και τη σκέψη! Από άγνοια υποτιμούμε πόσο πιο πολύπλοκα επηρεάζονται τα πράγματα και η ζωή μας, πόσο πιο απρόβλεπτα, με πολλές λεπτομέρειες, με διαφορετικής διάρκειας και συχνότητας επιδράσεις και το κυριότερο πόσο καθοριστικά επηρεάζεται η ζωή μας από τον τρόπο που εμείς σκεφτόμαστε! Μια χαζή σκέψη μας μπορεί να ανατρέψει γρήγορα όλα όσα επιτύχαμε με κόπο και πολύ χρήμα. Επιβεβαίωση της μεγάλης άγνοιας των πραγμάτων, της μονο­μερούς θεώρησής τους, της κατάχρησης της γνώσης και της υπερβολής στις προσ­δοκίες είναι τα αφάνταστα και ατελείωτα, μικρά και μεγάλα, προβλήματα στην καθημερινή ζωή. Λοιπόν, πολλοί επιστήμονες και ειδικοί, μόνοι τους ή σε συνεργασία εκμεταλλεύονται την ίδια άγνοια και ανάγκες, παρόμοια όπως το κάνουν πιο φανερά οι ψευδο­προφήτες, οι παρανοϊκοί σωτήρες και όσοι επι­κρίνονται σαν ψευδο-επιστήμονες. Ο φόβος, η αβεβαιότητα, η ευπιστία και οι δικές μας μεγάλες προσδοκίες προσφέρουν σ’ εκείνους τη δυνατότητα να μας εκμεταλ­λευτούν και επιπλέον, έτσι αυτοί επεκτείνουν τη συνεργασία τους μέχρι για τις ανάγκες του κράτους και με πολιτικές σκοπιμότητες.