ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

<•> Πρωτότυπο πανθεϊσμό με ορθολογικές σκέψεις διατύπωσε ο Σέλλινγκ (Friedrich Wilhelm Joseph Schelling, 1775-1854). "Πανενθεϊσμό" ακρι­βέστερα, έναν όρο που χρησιμοποίησε ο μαθητής του, ο Κ. Κράουζε το 1828.

Ο Σέλλινγκ ξεκινάει με δεδομένο, ότι ο κόσμος δεν μπορεί να περιγραφτεί χωρίς να αναφερθούμε στο Θεό και στο πνεύμα, παρόμοια όπως έκανε στη φιλοσοφική θεωρία του ο Λάιμπνιτς (1646-1716). Επίσης, παρατηρούμε, ότι ο Σέλλινγκ δεν επικεντρώνει τις σκέψεις του για να επιτύχει μια φυσική ερμηνεία του κόσμου και για να ερευνήσει συγκεκριμένα φυσικά φαινόμενα. Αυτός συλλογίζεται

1) για να επιτύχει να ερμηνεύσει την ελευθερία του ανθρώπου,

2) να ερμηνεύσει την ύπαρξη του κακού

3) και για να συμβιβάσει την ύπαρξη της τάξης με τις δυνάμεις που εμφανίζονται να την καταλύουν.

Ο Σέλλινγκ είναι από τους φιλόσοφους που ξεκίνησαν μια ερμηνεία του κόσμου ΑΝΑΠΟΔΑ από την αξίωση των φυσικών και των ερευνητών της φύσης, οι οποίοι ξεκινούν με δεδομένο ότι το φαινόμενο της ζωής και του πνεύματος είναι το τελευταίο ζήτημα που θα σκεφτούν και αυτοί ξεκινούν με τις παρατηρήσεις για την κίνηση των υλικών πραγμάτων. Ο Σέλλινγκ αντίθετα, διαισθάνθηκε και παρατήρησε ότι η υλική φύση και ο κόσμος των εξωτερικών φαινομένων δεν υπάρχουν μόνο με μηχανικές σχέσεις μεταξύ τους και μόνο σαν τυχαία αποτελέσματα από την συνάντηση μεταξύ των πραγμάτων. Έλαβε πολύ σοβαρά το αρχαίο φιλοσοφικό πρόβλημα για το χάσμα που φαίνεται να χωρίζει τα νεκρά πράγματα από τα ζωντανά πράγματα. Θεώρησε ότι οι σχέσεις των φαινομένων και των υλικών πραγμάτων δεν δημιουργούνται καθαρά από τις μεταξύ τους κινήσεις και δράσεις, ΧΩΡΙΣ ΤΗ ΜΟΝΙΜΗ ΚΑΙ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ, εντός του οποίου αυτά περικλείονται.

 

<·> ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
 

Τα σύντομα αποσπάσματα που έχω επιλέξει και ακολουθούν, δια­τυπώνουν μια από τις πιο επιτυχημένες σκέψεις για τη σχέση της φύσης με το πνεύμα, όπως έχω εκτιμήσει από τη μέχρι τώρα μελέτη φιλοσοφικών έργων. Βέβαια, αυτές είναι λογικές σκέψεις με αφηρημένες έννοιες της παρα­δοσιακής φιλοσοφίας, χωρίς να υποστηρίζονται με παρατηρήσεις των φυσικών φαινομένων. Απέχουν πολύ από τις διεκδικήσεις όλων εμάς που ζούμε δύο αιώνες αργότερα και θα θέλαμε απαντήσεις για ένα πλήθος φαινομένων και με τις γνώσεις της σύγχρονης φυσικής. Είναι ανεπαρκείς σκέψεις, αλλά συνοψίζουν σωστά τη λύση για τη δημιουργία του κόσμου (όπως την έχω δώσει εγώ). Όπως και ο Σπινόζα εκπληκτικά είχε σκεφτεί για τα πράγματα ως τρόπους μιας ουσίας (και όχι ως συνδυασμό σωματιδίων), χωρίς όμως να δίνει τις εξηγήσεις που θα ήθελε σήμερα ένας φυσικός (για τις έννοιες τις ουσίας και του τρόπου).
 

Ακολουθούν μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο: Η ουσία της ανθρώ­πινης ελευθερίας

" Αφού δεν υπάρχει τίποτα πριν απ' τον Θεό ή έξω απ' Αυτόν, πρέπει να έχει μέσα στον ίδιο τον εαυτό του την Βασική Αιτία της ύπαρξής του. Όλοι οι φιλόσοφοι είναι σύμφωνοι πάνω σ' αυτό' αλλά μιλούν γι' αυτή την Βασική Αιτία σαν για μια καθαρή έννοια, αντί να κάνουν απ' αυτή κάτι πραγματικό κι αληθινό. Αυτή η Βασική Αιτία της ύπαρξής του, είναι η φύση, στον Θεό' μια ουσία αχώριστη απ' αυτόν, είναι αλήθεια, αλλά παρ' όλα αυτά ξεχωριστή. (...) δεν πρέπει καθόλου να σκεπτόμαστε για μια προήγηση μέσα στον χρόνο, ούτε ακόμα για μια προτεραιότητα σύμφωνα με την ουσία. Μέσα στον κύκλο που παράγει όλα, δεν είναι αντιφατικό, ότι αυτό που γεννάει το Ένα είναι αυτό το ίδιο γεννημένο απ' το Ένα". 91, 92

" Όμως ο Θεός ο ίδιος έχει ανάγκη, για να είναι, από μια Βασική Αιτία. Μόνο αυτή η τελευταία δεν είναι έξω από τον εαυτό του, αλλά μέσα του. Ο Θεός έχει μέσα του μια φύση, η οποία, αν και ανήκει τελείως σε αυτόν, είναι διαφορετική από αυτόν". 112

" Αν ο Θεός δεν έχει αρχή, αυτό σημαίνει τόσο μόνο, ότι δεν έχει αρχή της αρχής του. Μέσα του, η αρχή είναι μια αιώνια αρχή, δηλαδή μια αρχή που υπήρξε τέτοια σε όλη την αιωνιότητα, που είναι πάντα τέτοια και δεν θα πάψει ποτέ να είναι αρχή". 197

" Χωρίς αυτό το πρωταρχικό σκοτάδι, δεν υπάρχει πραγματικότητα για το δημιούργημα, το σκοτάδι είναι το αναγκαίο μέρος του. Κάθε γέννηση, είναι γέννηση απ’ τα σκοτάδια στο φως". 94

" Όσο κι αν μπορεί αυτή η ιδέα να φαίνεται ασύλληπτη στον συνηθισμένο τρόπο του σκέπτεσθαι, υπάρχει, ωστόσο, σε κάθε άνθρωπο ένα συναίσθημα που το επιδοκιμάζει, το συναίσθημα ότι υπήρξε απ’ όλη την αιωνιότητα αυτό που είναι, και ότι δεν έφθασε εκεί με μόνο τον όρο ενός γίγνεσθαι μέσα στον χρόνο". 125
 

Το νόημα της Βασικής Αιτίας που βρίσκεται μέσα στο Θεό σαν ένα μόνιμο ξεκίνημα της Ύπαρξής του, δεν αναλύθηκε περισσότερο και δεν συνδέθηκε με κάποιο ιδιαίτερο φυσικό φαινόμενο. Αντιθέτως η Βασική Αιτία χρησιμο­ποιήθηκε σαν μια γενική έννοια που συνοψίζει το σύνολο της υλικής φύσης, χωρίς να μας λέει σχεδόν τίποτα για την υλική φύση. Με αυτή την παράληψη, ο Θεός περιγράφτηκε σαν διχασμένος και διαφορετικός στην (πνευματική) ουσία του σε σχέση με μια άλλη πρώτη πραγματικότητα, την οποία περιείχε μέσα του (και αυτή είναι η υλική φύση). Τη διχαστική ασυνέπειά του την αναγνώρισε αργότερα ο Χέγκελ. Ωστόσο, μέσα από αυτή τη διχαστική θέση του, ο Σέλλινγκ μπόρεσε να δώσει μερικές εξηγήσεις και να απαντήσει σε απορίες και προβλήματα άλλων πανθεϊστικών θεωριών. Κατάλαβε αφηρημένα πως ο Θεός περιέχει ταυτόχρονα μέσα του την αρχή της γέννησής του, μία τολμηρή σκέψη που μπορεί να δώσει τέλος στην a priori ατέρμονη αναζήτηση μιας αρχικής αιτίας, σε πάντοτε προγενέστερο χρόνο (για το δημιουργό του δημιουργού). Έτσι, με την ίδια αυτή θεμελιακή σκέψη, ο Σέλλινγκ δεν άφησε ανεξήγητη την ύπαρξη του Θεού...

//////////////////////////

Η 1η δημοσίευση

ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ - ΠΛΗΡΕΣ ΣΥΜΠΑΝ, ΥΛΗ, ΧΩΡΟΣ & ΧΡΟΝΟΣ