ΑΡΑΒΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

του Κ. Γ. Νικολουδάκη

Είναι γνωστό ότι στην Ευρώπη, με την επι­κρά­τηση της χριστια­νικής θρησκείας, με τις διαμάχες για τα θρη­σκευτικά ζητήματα και με τις κοινωνικές ανα­ταραχές που προ­κάλεσαν οι νέες αντιλήψεις για τον κόσμο και τη ζωή, χάθηκαν πολλά από τα στοιχεία του αρχαίου ελ­ληνικού πολιτισμού. Οι νέες αντιλήψεις για τον κόσμο και τη ζωή στη βάση της χριστια­νικής διδα­σκαλίας βρήκαν απήχηση, επιβλήθηκαν και εκ­προ­σωπή­θηκαν επί αιώνες και δια­δραμά­τισαν σοβαρό κοινωνικό ρόλο, που επηρέασε καθοριστικά το σύνολο των ανθρώπινων δρα­στηριοτήτων, ακόμα και τον τρόπο σκέψης στο χώρο της φιλο­σοφικής και επιστη­μονικής ανα­ζήτησης. Στην πορεία των αιώνων του αποκα­λούμενου ευρωπαϊκού Μεσαίωνα, το επι­στημονικό και φιλοσοφικό ενδια­φέρον τονώθηκε και η προσπάθεια ανατρο­φοδοτή­θηκε από τη συμβολή του Αραβο­-Μουσουλ­μανικού πολιτισμού και ιδιαίτερα από τις μετα­φράσεις στα λατινικά πολλών μελετών αράβων στο­χαστών και φιλο­σόφων. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, αρχαίες ελληνικές μελέτες και φι­λοσοφικά έργα, όπως του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα, ήταν γνωστά στους Άραβες και μετα­φρασμένα στη δική τους γλώσσα, κοντά στις αρχές του 13ου αιώνα και μέσω των αραβικών μετα­φράσεων οι ευρωπαίοι ανα­κάλυψαν ξανά τις προ­σπάθειες των αρχαίων Ελλήνων. Πολλοί ιστορικοί έχουν υπο­στηρίξει ότι κάποιες από τις μεγάλες τεχνο­λογικές καινο­τομίες στην Ευρώπη εκείνης της εποχής είχαν επι­τευχθεί στον τότε αραβικό κόσμο και κορυφαίοι επι­στήμονες όπως ο Κοπέρ­νικος, ο Γαλιλαίος, ο Κέπλερ και άλλοι που διατύπωσαν επα­ναστα­τικές αντι­λήψεις για τον Ευ­ρωπαϊκό πολιτισμό, γνώριζαν τις μελέτες των Αράβων στοχαστών και είχαν επη­ρεασμούς από τα επι­τεύγματά τους.

Πανθεϊστικά σημάδια και προσπά­θειες να ξε­περαστεί ο καθαρός δια­χωρισμός ενός υπερ­φυσικού Θεού από το γνωστό μας υλικό κόσμο, υπάρχουν και στα έργα πολλών εκ­προσώπων του ανατολικού αρι­στο­τελισμού, όπως του Αλ Φαραμπί (870-950, Φαραμπί = «Δεύ­τερος διδάσκαλος»), ο οποίος θεωρείται ο βασικός εκ­πρόσωπος του αριστο­τελισμού στην Ανατολή των μεσαι­ωνικών χρόνων και συνδυάζει απόψεις της νεο­πλατω­νικής διδα­σκαλίας. Με­ρικοί άλ­λοι αριστο­τελικοί της Ανατολής, από τους πιο γνωστούς είναι ο Ιμπν Σίνα (λατ. Avicenna 980-1037), ο Ιμπν Μπάτζα (λατ. Avempace τέλος 11ου-1139), ο Ιμπν Ρουσντ ή Αβερ­ρόης (λατ. Ibn Rushd ή Averroes, 1126-1198).

Ο Αβερρόης, ήταν Άραβας γιατρός και φιλόσοφος γεννημένος στην περιοχή της Ισπανίας. Είναι από τα πιο γνωστά πρόσωπα στην ιστορία του Αραβικού πολιτισμού, για να μας θυμίζουν τις θρη­σκευτικές διαμάχες και τις αντιδράσεις που προ­καλούσαν οι άνθρωποι με ερευ­νητικό πνεύμα, όταν τολμούσαν να εκ­φράσουν σκέψεις που αμφισβητούν ή υπο­βαθμίζουν ή ερμηνεύουν τα θρη­σκευτικά κείμενα ή τις όποιες απόψεις που έχουν βρει απήχηση και επανα­λαμβάνονται με φανατισμό. Ο Αβερρόης δήλωνε ότι όλα τα ιερά βιβλία όλων των θρησκειών είναι ηθικοί οδηγοί για την ανθρώπινη συμπεριφορά σε αρμονία με το Θεό και η Βίβλος του Προφήτη δεν αποτελούσε τον τέλειο οδηγό και το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης. Αυτές οι διαφορετικές απόψεις του ήταν αρκετές για να προ­καλέσουν το φθόνο των φανατικών ιερο­διδα­σκάλων και ιερο­σπουδαστών του Κορανίου. Διώχτηκε, φυλακίστηκε, εκτέθηκε σε δημόσιο εξευ­τελισμό, εξα­ναγκά­σθηκε να απο­κηρύξει δημόσια τις θεωρίες και τις επι­στημονικές αντιλήψεις του, κατα­σχέθηκε όλη η περιουσία του και πυρ­πολήθηκε η βιβλιο­θήκη του. Οι θρη­σκευτικές δια­μάχες, ο θρη­σκευτικός φανατισμός, η θρησκευτική κατα­πίεση στο ανθρώπινο πνεύμα, τα εμπόδια στην έρευνα της φύσης και τα εμπόδια στην προσωπική ζωή από τις αντιδράσεις του κοινωνικού περι­βάλ­λοντος δεν ήταν φαινόμενα που χαρα­κτηρίζουν μόνο τους σκοτεινούς αιώνες για τον πολιτισμό στην Ευρώπη, που τους ονο­μάσαμε Μεσαίωνα.

Ένας ακόμα γνωστός Άραβας φιλό­σοφος με μερικές προ­δρομικές παν­θεϊστικές απόψεις είναι ο Ιμπν Αλ - Αραμπί (1165-1240) και όσο ψάχνουμε βρίσκουμε πολλούς άλλους λιγότερο ή περισ­σότερο γνωστούς.