ΘΕΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Μία έννοια για την ύπαρξη του Θεού μπορεί και διαμορφώνεται από ορισμένες κοινές εμπειρικές διαπιστώσεις. Από τη διαπίστωση ότι η αντιληπτή ουσία του ανθρώπου (όπως και των άλλων έμβιων) συνεχίζει ακόμα να υπάρχει μετά τον εσωτερικό θάνατό του ως την απο­σύνθεσή της, γίνεται η απροσδιόριστη και εξωεμπειρική διαπίστωση για την ύπαρξη μίας άυλης και ζωοδότρας. Τότε προ­ετοιμάζουμε να διανοηθούμε πως η ζωή μας μπορεί να συνεχίζεται μ’ έναν τελείως διαφορετικό τρόπο, απαλλαγμένη από τον περιορισμό της ύλης, τουλάχιστον για ένα μικρό χρόνο, αν όχι για πάντα, και επομένως πως συνυπάρχει μία τελείως διαφορετική πραγματικότητα, από την οποία έρχεται η ζωή. Εκεί είναι εύκολο να «βρούμε» το Θεό σαν αθάνατο δημιουργό, σαν αιώνιο ρυθμιστή και δικαστή, σαν αρχή και σκοπό της θνητής ζωής. 

Κοινή είναι και η διαπίστωση της ατέλειας των πραγμάτων μέσα από την εμπειρία των περιορισμών και των απο­σταθερο­ποιητικών επιδράσεων στην ύπαρξή τους. Ειδικά η ανθρώπινη ατέλεια λαμβάνει μία διαφορετική σημασία, όταν θεωρούμε τον άνθρωπο σαν μία έμβια ποιότητα με ξεχωριστή εσωτερική αρχή και με εσωτερική δυνατότητα ανέλιξης. Πολλά περιστατικά μας δημιουργούν το αίσθημα του περιορισμού και της ατέλειάς μας και μπορούν να επηρεάσουν τη διάνοιά μας, για να συλ­λάβουμε και να διαμορ­φώσουμε την έννοια μίας «ανώτερης» ύπαρξης χωρίς τους δικούς μας περιορισμούς. 

Η διαπίστωση μίας απρόσμενης αιτιοκρατικής σύνδεσης μερικών φαινομένων και ειδικά εκείνων που επηρεάζουν πιο άμεσα τη ζωή μας, προτρέπει το στοχασμό στην ύπαρξη μίας κατευθυντήριας αιτίας, που κυριαρχεί όλα τα πράγματα. Το ίδιο, από την αρμονία, τη συγγένεια, τη λεπτομέρεια, τη συνύπαρξη των αντιθέτων και από την αναγκαιότητα στους τρόπους που συνδέονται τα πολυάριθμα πράγματα παρά τις διαφορές τους, ο κόσμος μοιάζει σα να κυριαρχείται ή σα να δημιουργήθηκε υπολογισμένος από μία πάνσοφη και υπερκόσμια ύπαρξη. Γνωρίζοντας από την εμπειρία ότι το αποτέλεσμα προσδιορίζεται από μία αιτία και υπό κάποιους όρους, ότι τίποτε δε γίνεται από το τίποτε και ότι ο κόσμος έχει ένα παρελθόν, μπορούμε εύκολα να θεωρήσουμε ότι όλος ο κόσμος έχει μία αρχή από μία πρωταρχική αιτία ή ένα δημιουργό. 

Η διανοητική σύλληψη ενός τελικού σκοπού για την ύπαρξη και την εξέλιξη του κόσμου μπορεί να γίνει από την ανάγκη να αιτιολογηθεί επαρκώς η διατήρηση της ανθρώπινης ζωής. Όταν, όμως, διαπιστώνεται μία εξέλιξη του κόσμου και της ανθρώπινης κοινωνίας, μία αλλαγή που συντελείται με τη συνεισφορά των προηγούμενων στιγμών της και με τη διατήρηση κάποιων στοιχείων, έχοντας έτσι μία συνέχεια και μία ιστορία, τότε αυτή μπορεί να θεωρηθεί πως κατευθύνεται από μία υπεράνθρωπη ύπαρξη ή σα να κατευθύνει, για να επιτελεστεί ένας τελικός σκοπός. 

Θεωρητικά, η υποστήριξη της ύπαρξης του Θεού γίνεται και από τη διαπίστωση της αναγκαιότητας μίας ηθικής συμπεριφοράς, που επιτρέπει την ειρηνική και αξιοποιήσιμη συνύπαρξη των ανθρώπων, αλλά και της ανάγκης να υπάρχει μία αιώνια αξία στη ζωή. Πράγματι, για τον ίδιο λόγο που τα πράγματα έχουν κοινά στοιχεία, συγγενεύουν και δεν μπορούν να συνδέονται με απεριόριστους ή τυχαίους τρόπους στο χώρο και στο χρόνο, για τον ίδιο οι άνθρωποι δεν μπορούν να συνυπάρχουν και ν’ αξιοποιήσουν τη ζωή τους χωρίς την ελάχιστη ειρήνη, χωρίς τη διαμόρφωση μίας προσαρμοστικής συμπεριφοράς και χωρίς τους σκόπιμους περιορισμούς βάσει κοινών αρχών και κανόνων. 

Αν και από τις πιο πάνω εμπειρικές διαπιστώσεις και από τους στοχασμούς που βασίζονται στις πρώτες δε συμπεραίνεται η ύπαρξη του Θεού, ωστόσο δεν είναι πάντοτε ή ολότελα άτοπες. Οι συνέπειες αυτής της λαθεμένης θεωρητικής προσέγγισης στην ύπαρξή του φαίνονται, όταν διαμορφώνουμε μία παρανοϊκή άποψη για την ποιότητά του και για τη σχέση του με τα πράγματα και με τη ζωή μας. Το βίωμα της πίστης για την ύπαρξή του και η διάρκεια της διατήρησής του στον άνθρωπο, μέσα στο πέρασμα των αιώνων και παρά τους φραγμούς για την εξουδετέρωσή του, έχει την αρχή του σε αυτές τις κοινές διαπιστώσεις. Σε συνδυασμό με τις συναισθηματικές φορτίσεις και με την άγνοιά του για την αυτοτέλεια της πραγματικότητας και για την υλική δρα­στηριότητα, ενώ ενισχύεται, προφυλάσσεται και διευρύνεται με τον επηρεασμό της φιλολογικής διατύπωσης των θρησκειών.