Ο εκσυγχρονισμός της φιλοσοφίας από την αδέσμευτη σκέψη ενός νέου ανθρώπου (4)

Κοίταξε, δεν έχω πρόβλημα να αναγνωρίσω ότι στο χώρο της επιστήμης έχει ήδη διατυπωθεί και είναι αποδεκτή μία δική μου άποψη. Το σίγουρο είναι ότι μέσα από συνηθισμένες παρατηρήσεις, με τις αναλύσεις ορισμένων γενικών εννοιών και με απλούς φιλοσοφικούς συλλογισμούς, που θα μπορούσε να κάνει ο οποιοσδήποτε, μπορώ και λέω την ίδια άποψη με αυτή που οι φυσικοί παρουσιάζουν σαν κορυφαία ανακάλυψή τους και σαν σκέψη που δεν μπορούσε να γίνει πριν από τη διατύπωση της θεωρίας της σχε­τικότητας, (μίας φυσικής θεωρίας που κανένας δεν έχει κατανοήσει καλά). Εάν είχαν κατανοήσει καλά τη θεωρία της σχετικότητας και τι σημαίνει αυτή στην πραγματικότητα και όχι μόνο τις μαθηματικές σχέσεις που προέκυψαν από τη θεωρία αυτή, τότε θα είχαν ανακαλύψει πιο γρήγορα τη σύνδεση των φαινομένων και μάλιστα θα τα παρουσίαζαν, όπως έχει γίνει στη θεωρία του τελειωμένου χρόνου (όπως την αποκαλώ).

 

Λ.χ. έριξα μία ματιά στο “χρονικό του χρόνου” του διάσημου αστροφυσικού Stephen Hawking για να θυμηθώ μία παρόμοια άποψη με δική μου. Κάπου αναφέρει την άποψή του για τη δυνατότητα ενός πεπερασμένου αλλά όχι περιορισμένου χώρου και χρόνου. Παρουσιάζει τον υλικό κόσμο σαν να βρίσκεται στην καμπύλη επιφάνεια μιας σφαίρας για να εξηγήσει πως θα μπορούσε να γίνεται η διαστολή και η συστολή του σύμπαντος σε ένα “φανταστικό” χρόνο. Αυτή η άποψη του Hawking είναι σχεδόν η ίδια με αυτή που έχω σαν εικόνα εγώ μέσα στο μυαλό μου.* Επειδή όμως εκείνος ξεκίνησε αυτή τη σκέψη από διαίσθηση και με τη φαντασία του, παίρνοντας σαν παράδειγμα το σχήμα των πλανητών, δεν έχει κατανοήσει καλά που οδηγεί μία τέτοια άποψη ούτε πως συνδέεται με ένα πλήθος φαινομένων και τι άλλο μπορεί να σημαίνει μία τέτοια κατανομή του Σύμπαντος επάνω σε σφαιρική επιφάνεια. Τουλάχιστον όταν ανέφερε αυτή την άποψή του σαν υποψία σε εκείνο το βιβλίο, δεν είχε κατανοήσει καλά και γι' αυτό έγραψε:

“Θέλω να τονίσω ότι η ιδέα του πεπερασμένου αλλά όχι περιορισμένου χρόνου και χώρου είναι μόνο μια πρόταση: δεν μπορεί να αποτελεί συμπέρασμα κάποιας άλλης αρχής. Όπως συμβαίνει με κάθε φυσική θεωρία, η προέλευσή της ίσως οφείλεται σε αισθητικούς ή μεταφυσικούς λόγους, η επιβίωσή της όμως κρίνεται από τη δυνατότητά της να διατυπώνει προβλέψεις που να συμφωνούν με τις παρατηρήσεις”.

 

Όταν διάβασα αυτές τις σελίδες του βιβλίου του, σκέφτηκα πόσο διαφορετικά βρίσκεται αυτή η ίδια άποψη του Hawking μέσα στη δική μου σκέψη και πόση διαφορά υπάρχει στο τι καταλαβαίνουμε εγώ και εκείνος με αυτή την ίδια. Διότι στη δική μου σκέψη προέκυψε σαν συμπέρασμα από τη γενικότερη αρχή* που εκείνος σαν επιστήμονας όχι μόνο δεν είδε αλλά αμέσως απέρριψε μία τέτοια δυνατότητα.

 

 

Κατά τη μακροχρόνια επεξεργασία των συλλογισμών μου και της διαμόρ­φωσης των απόψεών μου, αυτή η ίδια άποψη συσχετίστηκε με άλλες παρα­τηρήσεις και με άλλα συμπεράσματα που προέκυψαν από άλλους συλλογισμούς και στη βάση μίας γενικότερης αρχικής άποψης. Έτσι προέκυψαν σαν συμ­περάσματα πολλές απόψεις, οι οποίες στο χώρο της επιστήμης προήλθαν μετά από τυχαίες παρατηρήσεις και με αυθαίρετα δεδομένα. Αφού προέκυψαν σαν συμ­περάσματα πολλές ίδιες απόψεις, αυτό δείχνει τη συνέπεια των συλ­λογισμών και τη δυνατότητα εξαγωγής ιδιαίτερων περιπτώσεων μέσα από γενικές αρχές. Αυτό το μαρτυράει επίσης το επιτυχές αποτέλεσμα της δια­τύπωσης πολύ­πλοκων φαινομένων και δυσνόητων όρων της φυσικής με το πιο συνηθισμένο λεξιλόγιο...

 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η έννοια της ύλης, που προσδι­ορίστηκε σαν ελάχιστη δράση για τη σχετική αρχή του Σύμπαντος με την ενέργεια του χώρου. Άλλο παράδειγμα, ο χώρος προέκυψε με τη συνέπεια των συλλογισμών σαν σφαιρικός μαζί με τις απαραίτητες εξηγήσεις, ενώ σε άλλες θεωρίες δεν απο­σαφηνίζεται αν είναι πεπερασμένος, ούτε τι σημαίνει η καμπυλότητά του. Από τις πιο σημαντικές επιτυχίες στη θεωρία του Τελειωμένου Χρόνου και βασική σκέψη της είναι η επεξήγηση της βαρύτητας, του ρόλου του χώρου και της σχέσης του με την ύλη. Έχουν περάσει περισσότερα από 300 χρόνια από τη δημοσίευση της θεωρίας για τη βαρύτητα του Νεύτωνα (1687) και σχεδόν 100 από τη δημοσίευση της θεωρίας της γενικής σχετικότητας (το 1915) και μόλις τώρα ξεκινούν να ερευνούν την περίπτωση, η βαρύτητα να είναι μία κοινή “αιθερική” ενέργεια προς την ύλη. Οι κορυφαίοι φυσικοί του κόσμου, ακόμα δεν έκαναν αυτή τη διαπίστωση -όπως και άλλες- με σαφήνεια και θεωρητική συνέπεια, κάτι που έγινε για πρώτη φορά από τη θεωρία του Τελειωμένου Χρόνου, που ξεπήδησε μέσα από φιλοσοφική προσπάθεια. Το εκπληκτικό από την ασάφεια μίας λέξης (όπως η βαρύτητα, που κατά τη μισή αλήθεια είναι ορισμένη συγκεκριμένα και επιστημονικά) είναι, ότι μπορεί να οδηγήσει σε τελείως αντίθετες σκέψεις στην ερμηνεία των φαινομένων. Μέχρι πρόσφατα, το σύνολο σχεδόν των φυσικών και των αστροφυσικών επαναλάμβανε ότι “η απουσία ή η παρουσία της βαρύτητας δεν παίζει σημαντικό ρόλο στην ύπαρξη και τη σταθερότητα του μικρόκοσμου” (Narlikar), ας είχε διατυπώσει ο Μαχ τη σκέψη, ότι η αδράνεια κάθε μάζας προϋποθέτει να υπάρχει το σύνολο των μαζών. Από τις πιο τολμηρές, απίστευτες και σημαντικές διαπιστώσεις που προκύπτουν από την ερμηνεία των παραπάνω φαινομένων είναι η διαπίστωση ότι η “Μεγάλη Έκρηξη” συντελείται διαρκώς και το Σύμπαν δεν δημι­ουργήθηκε στο παρελθόν!

 

Γνωρίζω και φαντάζομαι ότι πολλές από τις σκέψεις μου και από τα συμπεράσματα που διατυπώνω πιθανό να έχουν εκφραστεί παρόμοια ή και τα ίδια από άλλους ερευνητές. Νομίζω, όμως, ότι ο τρόπος που προκύπτουν θεωρητικά μέσα από τις αναλύσεις των εννοιών και η αποκάλυψη σχέσεων ανάμεσα στα φαινόμενα προσδίδουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προκαλούν τουλάχιστον για ένα παιχνίδι με τις διατυπώσεις. Ιδιαίτερα για τις απόψεις που διαμόρφωσα με τη δική μου αναζήτηση και στοχασμό, θεωρώ πως οι απόψεις αυτές εκφράζουν ή αναδεικνύουν κάτι πρωτότυπο, όταν: έχουν διατυπωθεί κάπως διαφορετικά, όταν συνδέονται με διαφορετικές παρατηρήσεις, όταν εξάγονται νέες συνέπειες και όταν καταγράφονται με διαφορετική σημασία ανάμεσα στο σύνολο των διατυπωμένων απόψεων.

Σε μερικές περιπτώσεις, οι απόψεις που διαμόρφωσα με τη δική μου διανοητική προσπάθεια, αυτές οι ίδιες ακριβώς ενδέχεται να έχουν εκφραστεί από άλλους, σύγχρονους ή προηγούμενους χρονικά από εμένα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, αναγνωρίζω την προτεραιότητα στους άλλους, αλλά εξακολουθώ να τις θεωρώ προσωπικές μου κατακτήσεις και κατακτήσεις της Φιλοσοφίας. Δεν είναι πάντα αρκετό να έχει καταγραφεί μία άποψη τυχαία, ασύνδετα, αβάσιμα και απο­σπασματικά ανάμεσα σε πλήθος άλλων σκέψεων και συλλογισμών και υπο­βαθμισμένη σε λίγες σειρές χαμένες στους μεγάλους αριθμούς σελίδων. Η διατύπωση της ίδιας άποψης μπορεί να αποκαλύψει διαφορετικά νοήματα και στην πορεία, οι σκέψεις να διαφοροποιήσουν το αρχικό νόημα της άποψης και την αρχική σημασία της.

Επειδή συμβαίνει πολλές φορές το αντίθετο, να παρουσιάζονται στον επιστημονικό χώρο σαν μεγάλες και νέες ανακαλύψεις, σκέψεις και απόψεις που έχουν γίνει παλαιότερα ή θα μπορούσαν να είχαν γίνει, γι' αυτό το λόγο έχω ροπή να αναδεικνύω τις παλαιότερες απόψεις και προσπάθειες. Τις ανασύρω και τις επικαλούμαι για να ενισχύσω και να συμπληρώσω τις δικές μου απόψεις, αλλά τις ξεχωρίζω μέσα σε εισαγωγικά για να τις αποδώσω στους συγγραφείς ή στους πνευματικούς δημιουργούς τους.

Καθώς πρόσεχα μήπως παρουσιάσω για δικές μου κάποιες θεωρίες, οι οποίες ίσως έχουν υποστηριχθεί και διατυπωθεί από άλλους, σκέφτηκα ότι πολλοί αγνοούν ή αδιαφορούν για τις δικές μου απόψεις. Σκέφτηκα, ότι αυτοί που γράφουν την ιστορία και όσοι πρωταγωνιστούν στις εξελίξεις δεν λαμβάνουν υπόψη τους τις προσπάθειες και τις απόψεις ενός άσημου και "ξεκάρφωτου" στον οικείο ερευνητικό χώρο τους. Όπως τα αθλητικά ρεκόρ που καταγράφονται επισήμως, παρά το γεγονός ότι σημειώνονται μεγα­λύτερες επιδόσεις σε τυχαίες προσπάθειες και σε ανεπίσημους αγώνες. Παρόμοια, εκείνοι που καταγράφουν τις επιστημονικές και τις φιλοσοφικές εξελίξεις συνήθως αγνοούν ή δεν συμ­περιλαμβάνουν τις επιτυχίες και τις πρωτότυπες προσεγγίσεις, οι οποίες δεν προβλήθηκαν και δεν δημοσιο­ποιήθηκαν όπως θα ήθελαν.

Με αφορμή την ειρωνεία ενός άλλου συνομιλητή για τις υποθέσεις και τις θεωρητικές σκέψεις που συνηθίζω να κάνω, θέλω να καταθέσω μία ακόμα παρατήρηση, η οποία σχετίζεται με την "ακαμψία" της επιστημονικής σκέψης και με το χάσμα που εμφανίζουν συνήθως οι επιστήμονες μεταξύ της έγκυρης γνώσης και απλής άποψης. Για να φτάσει κάποιος σε ένα σημείο πρέπει προηγουμένως να πλησιάσει. Το ίδιο με τη σκέψη σε πολλές περιπτώσεις, για να βρει κάποιος μία σωστή απάντηση και να επιτύχει την οριστική  διατύπωση θα πρέπει πρώτα να έχει πλησιάσει με σκέψεις, οι οποίες δεν είναι τελείως σωστές και μπορεί να περιέχουν λάθη και ασάφειες. Γι' αυτό σε πολλές περιπτώσεις συνηθίζουμε να σημειώνουμε πρόχειρα και όταν ολο­κληρώσουμε την εργασία τότε την καθαρο­γράφουμε. Αυτό το πλησίασμα προς τη λύση και στη σωστή σκέψη, μπορεί να είναι σημαντική πρόοδος και το πέρασμα από την ανολοκλήρωτη σκέψη με τα όποια λάθη περιέχει, απαραίτητο για την κατάληξη. Κατά την άποψη του γράφοντος, αυτό το πλησίασμα μπορεί να είναι πιο δύσκολο και πιο σπουδαίο από την επιτυχία που θα ακολουθήσει γρήγορα και ίσως κατά τύχη, όταν κάποιος άλλος χρησιμο­ποιήσει τις πλησιέστερες σκέψεις και την ελλιπή εργασία. Παρόμοια όπως συμβαίνει στη μουσική, όταν ένα πρωτοπόρο μουσικό συγκρότημα εισαγάγει καινοτομίες και νέους ρυθμούς που θα βρουν επιτυχημένους μιμητές και όχι σπάνια, "μαθητές" που θα ξεπε­ράσουν την επιτυχία των πρωτοπόρων.

Τονίζω, ότι στο χώρο της φιλοσοφίας, που η ανθρώπινη σκέψη αναζητάει ελεύθερα με όλη την εμπειρία της και επιχειρεί συνολικές απαντήσεις για πλήθος ζητημάτων, έχουν επιτύχει τεράστια άλματα από τα προχριστιανικά χρόνια και ιδιαίτερα οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. Μία τέτοια μεγάλη επιτυχία είναι η αποκάλυψη της σχετικότητας όλων των ιδιοτήτων των υλικών πραγ­μάτων και όχι μόνο του χώρου και του χρόνου.

 

Κάτι ακόμα που μας συνηθίζουν οι επιστήμονες είναι να θεωρούν νέες και μεγάλες ανακαλύψεις, τις διορθώσεις και την απόρριψη των δικών τους λαθών. Να ένα ωραίο παράδειγμα που βρήκα σε επιστημονικό ένθετο έντυπο και παρόμοια καταγράφεται σε πολλές ιστορικές αναδρομές: "Ήταν πολύ δύσκολο για τον άνθρωπο να δεχτεί ότι δεν ήταν αυτός και η γη του το κέντρο του κόσμου. Έπρεπε να περάσουν πολλοί αιώνες, να φθάσουμε στον Πολωνό Κοπέρνικο, για να επανέλθει στο προσκήνιο η ηλιοκεντρική θεωρία του Σάμιου Αρίσταρχου". Η διχαστική αντίληψη για το χώρο και το χρόνο καλλιεργήθηκε επί αιώνες από τη φυσική (στη μηχανιστική της ανάπτυξη), όπως και η μεταχείριση της έννοιας του “χρόνου” αποσπα­σμένης από τα πράγματα. Στο χώρο της φιλοσοφίας υπερε­κτίμησαν τις δυνατότητες της ανθρώπινης σκέψης, όμως στον ερευνητικό χώρο της επιστήμης και ιδιαίτερα της φυσικής, υποτίμησαν τη δυνατότητα της γνώσης μέσα από την παρατήρηση και την αναζήτηση σχέσεων στα ίδια τα νοήματα των λέξεων και με παραγωγικούς συλλογισμούς, στη βάση γενικών εννοιών και συνολικής αναφοράς στα πράγματα. Με αποτέλεσμα να έχουν παγιωθεί στο χώρο της επιστήμης πολλές ανοησίες επί πολλούς αιώνες και ακόμα να χρησιμοποιούν βασικούς όρους έκφρασης με ασάφεια, με ανεξήγητα δεδομένα και με προ­καταλήψεις.

 

Υποσημείωση:

(Ο Αριστοτέλης με την καταπληκτική οξύνοια του, κατέγραψε πολλές σκέψεις για την έννοια του χρόνου, από την εποχή που οι επιστήμες μόλις ξεκινούσαν. Σε μία από αυτές ανέφερε μία τέτοια απόσπαση της έννοιας του χρόνου, όπου οδηγεί σε απροσεξίες. “Κάθε μεταβολή είναι ταχυτέρα ή βραδυτέρα, ο χρόνος όμως όχι'” (Φυσικά, σ189, Πάπυρος). Πιο πέρα ό ίδιος προβληματιζόταν: “Μπορεί πάλιν εις κανένα να παρουσιασθή και η απορία ποίας κινήσεως είναι ο χρόνος αριθμός. Είναι αριθμός οποιασδήποτε κινήσεως; Διότι μέσα εις τον χρόνο γίνονται ταυτοχρόνως και γένεσις και φθορά και αύξησις και αλλοίωσις και τοπική μετακίνησις. Καθ' όσον λοιπόν υπάρχει κίνησις, εις την μέτρησιν αυτήν υπάρχει ένας αριθμός εκάστης κινήσεως. Δι' αυτό ο χρόνος είναι αριθμός της κινήσεως του συνεχούς γενικά, όχι κάποιας κινήσεως. Είναι όμως γεγονός ότι μέσα εις το ίδιο νυν, πραγματοποιούνται κινήσεις πολλών πραγμάτων, κινήσεις που θα πρέπει αντιστοίχως να έχουν το αριθμό των.” (Φυσικά, σ211, Πάπυρος)