ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΕΙΣ ΤΩΡΑ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ;

 

ΔΕΝ ΦΙΛΟΣΟΦΕΙΣ,

ΑΛΛΑ ΣΚΕΦΤΕΣΑΙ ΜΕ ΦΑΝΤΑΣΙΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΕ ΑΥΤΑΠΑΤΕΣ

Στην καθημερινή ζωή, σπάνια θα βρούμε έναν άνθρωπο που να διαθέτει πολλές από τις ώρες του για ερευνητικές σκέψεις. Η συμπεριφορά του ανθρώπου καθορίζεται σχεδόν αποκλειστικά από σκέψεις για τις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους, για την εργασία του, για την ικανο­ποίηση των πιο άμεσων αναγκών του και για την επίλυση των καθημερινών προβλημάτων που προκαλούνται από τη συμβίωση και από τις κινήσεις που επιβάλλονται με τις σκέψεις του. Κατανοητό είναι, ότι ο άνθρωπος σκέφτεται κυριο­λεκτικά προσγειωμένα και αδιαφορεί για τις σκέψεις που δεν φαίνονται να χρειάζονται για να κινηθεί, για να επιβιώσει και για να επιλύσει τα καθημερινά προβλήματα. Η σκέψη -όπως και οι αισθήσεις- προ­σαρμόζεται στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος (φυσικού, οικο­γενειακού, εργα­σιακού, κοινωνικού...) και χρειάζεται κυρίως για να ρυθμίζει την εξωτερική συμ­περιφορά. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο "αφιλο­σόφητος" άνθρωπος εκφράζει με επίγνωση την πλήρη αδιαφορία του για τη φιλοσοφία, την άγνοιά του και απορ­ρίπτει τη χρησιμότητας της σκέψης, όταν αυτή δεν επικεντρώνεται για την καθη­μερινή δράση και στην ικανοποίηση των βιο­λογικών αναγκών. Οι φιλο­σοφικές σκέψεις μέσα στο μυαλό του φυσιολογικού ανθρώπου της καθημερινής δράσης δεν έχουν χρησιμότητα. Εάν λοιπόν, ισχυριστούμε, ότι ένας επιπόλαιος άνθρωπος ή ένας αγράμματος που δεν διαβάζει βιβλία πιστεύει σε φιλο­σοφικές θεωρίες και σε εξω­πραγματικές απόψεις, αυτός ο ισχυρισμός πόσο λογικός είναι;

ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΠΛΑΝΕΣ που πρέπει να ξε­περαστούν στην ανθρώπινη ιστορία δεν προέρχεται από τη θρησκεία. Προ­έρχεται από τη μερο­ληπτική λογική του "προσ­γειωμένου" ανθρώπου και είναι η κυρίαρχη άποψη για τη σχέση της σκέψης με τη δράση και με τη ζωή, σύμφωνα με μια άποψη για τη ζωή ως εξωτερική μέσα στον υλικό κόσμο. Η ανθρώπινη σκέψη εκτιμάται ως άχρηστη σε αντίθεση με τη φυσική και σωματική δρα­στηριότητα.

Κάθε άνθρωπος έχει μέσα στο μυαλό του μια επιπόλαια φιλοσοφία και η επιπόλαια φιλοσοφία είναι παρόμοια για κάθε ζώο που αρχίζει να σκέφτεται. Η "φιλοσοφία" του "προσγειωμένου" ανθρώπου δεν προέκυψε από συνειδητή ή επίμονη προσπάθεια αναζήτησης, με το ενδιαφέρον του και από τη συστηματική καταγραφή των σκέψεών του. Από τη στιγμή, που η συμπεριφορά ενός ζώου σταματάει να ρυθμίζεται και να προσδιορίζεται αποκλειστικά από τις πληρο­φορίες των αισθητηρίων οργάνων του, αναπόφευκτα η νόηση κάνει σκέψεις που διαστρεβλώνουν την αντίληψη της περιβάλλουσας πραγματικό­τητας, όπως την εμφάνιζαν πιο άμεσα οι αισθήσεις.

Σχεδόν όλες οι δραστηριότητες του ανθρώπου και η διάθεσή του δημι­ουργούνται και επηρεάζονται διαρκώς από τις πληροφορίες της μνήμης του και από τις σκέψεις του πάνω στις πληροφορίες αυτές. Και όχι μόνο αυτό, αλλά ως το σημείο ο άνθρωπος να συμπεριφέρεται και να ενεργεί περισσότερο επηρεασμένος από το έσω του παρά από εκείνα, τα οποία αντιλαμβάνεται πραγματικά έξω στο περιβάλλον του. Η σκέψη αναπόφευκτα εισαγάγει το σφάλμα, τη φαντασία, τη μεροληψία, τη βιαστική βεβαιότητα, την ασυνέπεια, τον παραλογισμό, μέχρι του σημείου να μην υπο­λογίζονται τα πραγματικά δεδομένα των αισθητηρίων οργάνων και να μη ξεχωρίζουμε τι προήλθε πραγματικά από την εμπειρία μας. Έτσι, μαζί με τις λογικές σκέψεις και την πραγματική εμπειρία, διαμορφώνονται και συντηρούνται απόψεις οι οποίες δεν θεμελιώνονται στην εμπειρία ή δεν προήλθαν από τη δική μας προσωπική εμπειρία. Επιπλέον, σχηματίζονται απόψεις οι οποίες συγκρούονται με την εμπειρία, απόψεις οι οποίες δεν μπορούν να αποδειχτούν αλλά εμείς τις πιστεύουμε, απόψεις τις οποίες δεχτήκαμε επιπόλαια και τις οποίες επιθυμούμε να τις κάνουμε "αλήθειες" και απόψεις που ενισχύονται από την εμπειρία, ενώ πρόκειται για πλάνες, όπως είναι οι αυταπάτες των αισθήσεων. Δεν πρόκειται για μερικές ιδιαίτερες περιπτώσεις πλάνης και λάθους, αλλά για διαρκές και καθημερινό φαινόμενο να αντι­λαμ­βανόμαστε και να σκεφτόμαστε λανθασμένα και δια­στρεβλωμένα για τα πράγματα. Η ίδια η σκέψη είναι μία νοητική διαδικασία, με την οποία αναφερόμαστε έμμεσα στα πράγματα, με τη μεσολάβηση συμβόλων και μνημονικών ανα­παραστάσεων.

Ο "αφιλοσόφητος, προσγειωμένος και ώριμος" άνθρωπος με την επιπόλαια και μεροληπτική σκέψη κάνει πλήθος λαθών, που τελικά αυτός ο ίδιος ξεφεύγει από την πραγματικότητα και δυστυχώς εισπράττει τις συνέπειες των απατηλών σκέψεών του. Τα λάθη, οι προκαταλήψεις, τα κενά γνώσης και τα άλματά του φανερώνονται σαν χιονο­στιβάδα από την καθημερινή χρήση της γλώσσας, όταν αυτός ομιλεί και επάνω στην προσπάθειά του να συνεννοηθεί. Ακούστε πόσο αστείος γίνεται ο "προσγειωμένος και ώριμος" άνθρωπος, χωρίς να το αντι­λαμβάνεται: Όταν του παρατηρήσουμε ένα εκφραστικό λάθος και όταν του ζητήσουμε να εκφραστεί πιο ολοκληρωμένα και να μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα τι θέλει αυτός να μας πει, τότε να τι μπορεί να μας πει κάπως εκνευρισμένος: "άφησε τα πολλά λόγια", "δεν μπορώ τις φιλοσοφίες", "άφησε τις θεωρίες", "αφού το είπα καθαρά", "δεν θέλεις να καταλάβεις" ... και στο τέλος μπορεί να στραφεί επιθετικά εναντίον μας! Έλεγαν οι παλαιότεροι: "Άνθρωπος αγράμματος, ξύλο απελέκητο". Συμπληρώστε ότι ο μορφωμένος άνθρωπος μπορεί να σκέφτεται πιο έξυπνα και να χειρίζεται τη γλώσσα πιο εύστροφα, όμως εξίσου εύκολα γίνεται παρανοϊκός και κάνει λάθη. Παραφράζοντας μπορούμε να πούμε "άνθρωπος μορφωμένος, άσχημα και αδέξια πελεκημένο ξύλο"! Ο "αφιλο­σόφητος, προσ­γειωμένος και ώριμος" άνθρωπος δεν είναι τόσο κοντά στην πραγμα­τικότητα όσο νομίζει ότι γνωρίζει και αντιλαμ­βάνεται.

Όταν σκεφτούμε λίγο πως η σκέψη επηρεάζει διαρκώς τη συμπεριφορά μας και πως αντιστρόφως, οι πληροφορίες που λαμβάνουμε από τα αισθητήρια όργανα χρησιμο­ποιούνται (με ή χωρίς επίγνωση) για το σχηματισμό απόψεων και σκέψεων, εύκολα μπορούμε να καταλήξουμε σε παρατηρήσεις, που όχι μόνο δεν είναι τυχαίες και “φιλοσοφικές”, αλλά αποτελούν επιστημονικά συμπεράσματα που δεν μπορεί κανένας να απορρίψει. Όπως για παράδειγμα, την παρατήρηση που έγινε εκτενέ­στερα σε αυτή τη σελίδα (για τη φιλοσοφία του "αφιλοσόφητου") και αποτελεί κεντρική άποψη για τη θεμελίωση της Ηθικής ως επιστήμης, τη βρήκα αργότερα τυχαία* σε ένα βιβλίο του Θρ. Βλησίδη (1886 - 1964), ενός Πανεπιστημιακού καθηγητή με σπάνια ιστορική γνώση από τη Φιλοσοφία:

“ Γενικώς δυνάμεθα να είπωμεν, ότι κάθε Άνθρωπος, και ο απλοϊκώτερος και ο μάλλον αγράμματος ακόμη, έχει την Κοσμοθεωρίαν του. Διότι και αυτός σχηματίζει ταύτην από τας εντυπώσεις του, από τα αισθήματα και τα συναισθήματά του, από τας απλάς ψυχολογικάς εννοίας και κρίσεις του και γενικώς από όλον τον εσωτερικόν του κόσμον, χωρίς άλλας ερεύνας και επιστημονικάς ή ορθολογικάς εν γένει αναλύσεις. Αλλά και έκαστος διανοούμενος είτε φυσιοδίφης είναι ούτος, είτε φιλόσοφος, είτε θεολόγος κλπ. Σχηματίζει μίαν Κοσμοθεωρίαν ανάλογον προς τας γνώσεις εκείνας, εις τας οποίας ρίπτει περισσότερον το κέντρον του βάρους ”.

Δεν είναι αρκετό να διαπιστώνουμε ότι κάποια πράγματα είναι καλά γνωστά, να αποτελούν μέρος της διδακτικής ύλης των σπουδαστών και να τα βρίσκουμε στο συγγραφικό έργο πολλών άλλων στοχαστών. Διαπιστώσεις, ιδιαίτερα όπως αυτή για το μόνιμο ρόλο της σκέψης στο σύνολο της ανθρώπινης συμπεριφοράς, της ζωής και στις ανθρώπινες σχέσεις, θα έπρεπε ν' αποτελούσαν αξιώματα για την οργάνωση της κοινωνίας και τη λειτουργία του Κράτους και να βρίσκονται στο επίκεντρο των σκέψεων και των προσπαθειών που γίνονται για την επίλυση ενός πλήθους κοινωνικών προβλημάτων.

* Ιούνιος 2010

 

 

 

 

 

► Η διάνοια δεν έχει σπουδαιότερη δυνατότητα από το να γνωρίζει, να διατηρεί τον εαυτό της σαν αυτοσκοπό και να διαμορφώνει την αυτογνωσία της. Η αυτογνωσία είναι το νόημα της ευτυχίας, η ουσία της λογικής και ο σκοπός της ηθικής. Ο εγωκεντρισμός και η αυταπάτη είναι από μόνα τους, χωρίς καμιά πράξη, η πιο μεγάλη καταστροφή και σχετίζονται άμεσα με την παράδοση στην τύχη. Ζωή χωρίς διανοητική δρα­στηριότητα είναι ανύπαρκτη και χωρίς διαμόρφωση αυτογνωσίας ήταν, είναι και θα είναι για πάντα και παντού μέσα στο Σύμπαν ανεπαρκώς αξιοποιημένη και παρα­συρμένη, με όποια δυνατότητα και αν τη φανταστούμε

 

επάνω στη σελίδα

x από x