Δεν είμαστε οι επαρκείς αιτίες των δραστηριοτήτων μας και των συνεπειών τους, όπως ούτε του εαυτού μας και η πραγματικότητα που αντιλαμβανόμαστε και γνωρίζουμε είναι πολύ λιγότερη από τη μισή. Γι' αυτό, ειδικότερα, υπάρχουν πάντοτε έμμεσες, ασταθείς και ασήμαντες επιδράσεις που επηρεάζουν τη ζωή μας, τις ανθρώπινες σχέσεις και ευρύτερα τις εξελίξεις. Αρκεί να διανοηθούμε πώς γίνεται η γνωριμία ανάμεσα στους ανθρώπους, ειδικότερα των συζύγων που αποφασίζουν σε κάποια στιγμή να δημιουργήσουν οικογένεια. Για να μην πάμε στα άκρα και υπο­στηρίξουμε πως ένα τσίμπημα κουνουπιού μπορεί να σώσει ή να καταστρέψει τη ζωή ενός ισχυρού ανθρώπου και να αλλάξει η ροή της ιστορίας. Ακόμα και ένα κουνούπι μπορεί να προσφέρει... περισσότερα από τη δράση μερικών ανθρώπων.

Αναρίθμητες είναι οι λεπτομέρειες που αλλάζουν την εξέλιξη όλων των πραγμάτων και τις δραστηριότητές μας. Το πιο απρόσμενο αποτέλεσμα, το πιο μικρό στοιχείο και η πιο μικρή μεταβολή έχουν κάποια χρησιμότητα, μια συν­τελεστικότητα που μέσα στο πέρασμα του χρόνου γίνεται μεγαλύτερη. Η λεπτομέρεια κάνει ξεχωριστό το κάθε πράγμα και από μια λεπτομέρεια γεννιόμαστε και πεθαίνουμε. Αν οι κοινωνικές εξελίξεις, τα σημαντικά γεγονότα και οι εξελίξεις στην ευρύτερη πραγ­ματικότητα δεν επηρεα­ζόντουσαν από τις λεπτομέρειες, θα μπορούσαμε ευκολότερα να τα προβλέψουμε και να τα καθορίσουμε σαν σημαντικά χωρίς τη γνώση μας για τη συνέχεια της εξέλιξής τους και των συνεπειών τους. Δεν είναι πάντοτε τόσο σημαντικά, όπως τα καθορίζουμε εκ των υστέρων, ούτε λεπτομέρειες όλα όσα καθορίζονται σαν ασήμαντα ή ανάξια λόγου και περιμένουμε μερικές συνέπειες από τη ροή του χρόνου σαν ψήγματα χρυσού. Είναι τόσο δύσκολο να αιτιο­λογήσεις όσο και να προβλέψεις.

Ένα από τα επικίνδυνα της παράνοιας του ανθρώπου είναι η περιορισμένη δυνατότητά του ν' αναγνωρίσει την αναγκαιότητα, με την οποία υπάρχουν πολλά που φαίνονται ή είναι σχετικά ατελή, τυχαία, άχρηστα ή βλαβερά, και ειδικά την αναγ­καιότητα, με την οποία κάποιος μπορεί να συμπεριφερθεί άδικα, άσκοπα, δυσάρεστα, να κάνει λάθη και να διαμορφώνει παράδοξα τον τρόπο ζωής του. Αυτό έχει σαν συνέπεια να μην αναγνωρίζει τις αιτίες των ατελειών και των διαφορών, ν' αρνείται την ύπαρξή τους ή να διαπιστώσει ορισμένες άλλες άσχετες και συνη­θισμένες αιτίες και επομένως να γίνεται έτσι ο ίδιος άδικος, σκληρός και βέβαια εγωκεντρικός και ασυνεννόητος. Άνθρωποι με ασυνήθιστες δυνατότητες ή αδυ­νατότητες θεωρούνται σαν πόλοι έλξης του κακού ή σαν υπεράνθρωποι, σαν φορείς μιας απο­σταθερο­ποίησης, παρεκτροπές από το κανονικό, ενώ πολλοί αξιο­λογούνται συνολικά από μια μεμονωμένη πράξη τους, τόσοι άλλοι θεωρούνται παράλογοι ή ανόητοι, επειδή έχουν ασυνήθιστα προβλήματα και σημαδεύονται για πάντα. Παράνοια που μετατρέπεται στις χειρότερες μορφές αδικίας με τη συμπερι­φορά και τις σχέσεις μας.

Η Θεολογία της Επιστήμης ©2000, ISBN 960-385-019-5, Δωδώνη