Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ

Για πολλούς, η έννοια έχει έναν ειδικότερο ορισμό και με αυτόν φαίνεται τελείως άσχετη από την πραγμα­τικότητα και σαν κάτι, το οποίο χρειάζεται μία ολότελα νέα δυνατότητα για να υπάρχει, την οποία έχει ανεξήγητα μόνο ο άνθρωπος. Όταν λέμε, ότι η έννοια είναι μία αφηρημένη παράσταση την εννοούμε αρνητικά με συνέπεια να την αντι­παραθέτουμε με την παράσταση ή με την αντίληψη και ακόμα να τη θεωρούμε λιγότερο χρήσιμη από την τελευταία.

Η ανθρώπινη διάνοια δεν είναι απλώς περισσότερη ή μεγαλύτερη από των άλλων ζώων. Είναι ευφυέστερη, γιατί διαθέτει τη νέα δυνατότητα να διατηρεί και να συγκεντρώνει τα κοινά και τα σταθερά γνωρίσματα δια μέσου της γλώσσας. Έτσι αναγνωρίζει, προβλέπει και αναμένει τα ίδια (τις ίδιες σχέσεις και συνέπειες) εκεί που αντιλαμβάνεται τα ίδια στοιχεία πιο πέρα στο χώρο και στις άλλες χρονικές στιγμές. Κατά συνέπεια, οι πράξεις μπορούν να καθορίζονται με περισσότερη γνώση στην ίδια στιγμή. Πέρα από τη γνώση των πιο άμεσων αντιλήψεων, η οποία δεν διατηρείται χωρίς τη σταθερότητα των πραγμάτων που αντιλαμ­βανόμαστε και των σχέσεών μας με εκείνα.

Δεν θα μπορούσαμε ν’ αφαιρέσουμε καμία διαφορά ή τις λεπτο­μέρειες από τις κατ’ αίσθηση παραστάσεις και να διατηρήσουμε έννοιες, εάν στα ίδια τα πράγματα δεν υπήρχαν κοινά και σταθερά στοιχεία. Δεν θα ήταν δυνατή ούτε η συνήθεια*. Η συνήθεια, δεν είναι κάτι άλλο από τη διατήρηση ή αποθήκευση των πιο συχνών και κοινόχρηστων πληροφοριών μέσα στο βιολογικό σώμα. Η αρχική βεβαιότητα της φυσικής αντίληψης γίνεται συνήθεια και ενισχύεται με την επανάληψη και την ανίχνευση ομοιοτήτων. Στον άνθρωπο, η συνήθεια δεν δημιουργείται μόνο με την επανάληψη των ίδιων εξωτερικών εντυπώσεων και των όμοιων αντιλήψεων, όπως στα άλλα ζώα. Με τη νοητική μεταφορά των πραγμάτων μέσα στο πνεύμα, ο άνθρωπος επαναλαμβάνει συχνά ορισμένες ίδιες σκέψεις και κινήσεις. Η ίδια η διαίρεση της Επιστήμης σε (ασαφώς) οριο­θετημένους χώρους της εμπειρίας και σε "ομοειδή" γνώση, προ­ϋποθέτει αυτήν την αποδοχή για την ύπαρξη κοινών και σταθερών στοιχείων. Έτσι, με τις γενικές έννοιες μπορούμε να διανοούμαστε σχέσεις, δυνατότητες και στοιχεία, που δεν διαπιστώνουμε άμεσα στις εμπειρικές αντιλήψεις μας. Γιατί τα ίδια τα πράγματα έχουν τη δυνατότητα και μοιάζουν, συγγενεύουν, έχουν κοινές και σταθερές δυνατότητες, σχέσεις, τρόπους δράσης και αντίδρασης.

* Η ΣΥΝΗΘΕΙΑ

Όταν ακούσουμε κάποιον να μιλάει σε μια γλώσσα που δεν τη γνωρίζουμε, δεν καταλαβαίνουμε τίποτα. Μας φαίνεται δύσκολο να μάθουμε να μιλάμε την ίδια γλώσσα και απίστευτο πως με αυτή τη γλώσσα που εμείς δεν καταλαβαίνουμε τίποτα οι άλλοι επικοινωνούν τόσο άνετα μεταξύ τους. Όταν ακούσουμε για πρώτη φορά μουσικές συνθέσεις όπως αυτές της κλασικής μουσικής, τότε θα μας φανούν όλες ίδιες και χωρίς ιδιαίτερες διαφορές. Μάλλον, μετά δεν θα θυμόμαστε τι ακούσαμε. Μετά από περισσότερα και συχνότερα ακούσματα θα αρχίσουμε να παρατηρούμε τις μεγάλες διαφορές τους και μερικές από αυτές τις συνθέσεις θα ξεχωρίσουν από τις άλλες και θα τις θυμόμαστε με όλες τις νότες και τις αποχρώσεις τους. Αυτό το φαινόμενο της εξοικείωσης, της προσαρμογής, της γρήγορης και βέβαιης αναγνώρισης και της αίσθησης του καλά γνωστού που επιτυγχάνεται όταν αυξηθεί η συχνότητα της επανάληψης ή η διάρκεια της πληροφορίας, το αποκαλούμε "συνήθεια". Η συνήθεια είναι η πίστη και η αυτόματη βεβαιότητα που προκαλείται με τις ίδιες πάντα πληροφορίες και όταν αυτές οι πληροφορίες επιβεβαιώνουν πάντα τις ίδιες παρατηρήσεις, τα ίδια συναισθήματα, τις ίδιες σκέψεις, τις ίδιες απόψεις. Η συνήθεια, λοιπόν, συνδέεται με την πληροφορία, με τη γνώση και μαζί με την αίσθηση της σταθερότητας. Να σημειωθεί ότι και η αίσθηση της σταθερότητας για να προκαλείται πρέπει να υπάρχει ένα βιολογικό ον σε μία κατάσταση ισορροπίας και με τάσεις επαναφοράς στην κατάσταση ισορροπίας, παρά τις επιδράσεις επάνω του.

Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΑΛΛΑ ΖΩΑ

Ο άνθρωπος διαθέτει την άμεση δυνατότητα να διατηρεί και να επεξεργάζεται τα δεδομένα των αισθήσεων και να μην περιορίζεται σε αυτά. Τα περισσότερα δεδομένα των αισθήσεων χάνονται εάν δεν υπάρχουν τα αντίστοιχα πράγματα, χωρίς τους ίδιους τρόπους επίδρασης και χωρίς τους ίδιους συσχετισμούς μας με το περιβάλλον. Με τη διατηρημένη εμπειρία και με τη γνώση των εξωτερικών πραγμάτων μπορεί να καθορίζει και να κατευθύνει τις εξωτερικές πράξεις του και να αυτοεπηρεάζεται, χωρίς εκείνα να είναι παρόντα στις αισθήσεις του και χωρίς να υπάρχουν ή να τον επηρεάζουν πραγματικά. Αυτή η σταθερή δυνατότητα διατήρησης των δεδομένων και επεξεργασίας ξεχωρίζει τον άνθρωπο από όλα τα άλλα ζώα, εσωτερικά και εξωτερικά. Διαφορετικά αυτός θα επηρεαζόταν μόνο από έξω του σαν ένα νεκρό πράγμα ή μόνο από τις αισθήσεις σαν ζώο και θα συμπεριφερόταν πιο τυχαία, απλά, χωρίς συνέχεια και όχι δημιουργικά.

Με τη φωνή είναι δυνατός ένας από τους πολλούς τρόπους εξωτερίκευσης. Με την ανθρώπινη γλώσσα των ήχων γίνεται δυνατό να εξωτερικεύονται όσα βρίσκονται εσω-διανοητικά του αλλά και να τα επεξεργάζεται. Όχι μόνο δεν υπάρχει πράξη, που να μην επηρεάζεται από την προηγούμενη εμπειρία και τη μνήμη του, αλλά δεν θα μπορούσε ούτε να πράξει δημιουργικά και με πιο σύνθετο τρόπο. Κατά συνέπεια ούτε να κατευθύνει και να διαμορφώσει ο ίδιος την εμπειρία του με τις εξωτερικές δραστηριότητές του και να διαφοροποιηθεί στον εσωτερικό κόσμο του.

Σχεδόν όλες οι δραστηριότητες του ανθρώπου και η διάθεσή του δημιουργούνται και επηρεάζονται διαρκώς από τη διατηρημένη εμπειρική γνώση του και από τους στοχασμούς του επάνω σε αυτήν. Και όχι μόνο αυτό, αλλά ως το σημείο να συμπεριφέρεται και να ενεργεί περισσότερο επηρεασμένος από το έσω του παρά από εκείνα, τα οποία αντιλαμβάνεται πραγματικά έξω του. Η σκέψη δίνει τη δυνατότητα της διατήρησης και της συσχέτισης των δεδομένων της εμπειρίας με πιο γρήγορο ρυθμό, "καταργώντας" το χρόνο και το χώρο, αποσπώμενη από τις στιγμιαίες πληροφορίες των αισθήσεων. Αποκτάει αναγκαστικά την ικανότητα να "φτιάξει" το δικό της κόσμο. Η ύπαρξη υλικής και βιολογικής διαδικασίας για κάθε ψυχολογική και διανοητική συμπεριφορά δεν αναιρεί την παραπάνω διαπίστωση για το ρόλο της σκέψης. Να ληφθεί ακόμα υπόψη, ότι η βιολογική παρουσία και η οργάνωσή της δεν είναι ανεξάρτητη από την ύπαρξη αυτής της εσωτερικής παρουσίας, την οποία αποκαλούμε "ψυχή" και "πνεύμα", ακόμα και αν τα τελευταία θεωρηθούν λειτουργίες της βιολογικής ύπαρξης. Η λειτουργία του βιολογικού οργανισμού μεταβάλλει και τροποποιεί τον ίδιο τον οργανισμό και ο οργανισμός δεν είναι μόνο ο ορατός στα χονδροειδή τμήματά του. Η σχέση της σκέψης με την ύλη και η ουσιαστική διαφορά του ανθρώπου από τα υπόλοιπα ζώα, αποτελούν από τα πιο παρεξηγημένα ζητήματα στο χώρο της επιστήμης.

επάνω