ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ (2)

Ας υποθέσουμε ότι ξεκινούμε να λύσουμε ένα γιγάντιο σταυρόλεξο με τη βοήθεια λίγων συμ­πληρω­μένων λέξεων. Με το πέρασμα του χρόνου το συμ­πληρώνουμε όλο και περισσότερο και μεγάλος αριθμός λέξεων που δια­σταυρώνονται συμπίπτουν και δεν μας αναγκάζουν να ακυρώσουμε όσες προηγουμένως συμ­πληρώσαμε, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις. Πόσο τυχαίο μπορεί να είναι ότι σχεδόν έχουμε ολοκληρώσει τη συμπλήρωση των λέξεων με λανθασμένες λέξεις; Στον ανεξάν­τλητο κόσμο που ζούμε, υπάρχουν και οι απίθανες συμπτώσεις και δεν αποκλείεται να εξαπατηθούμε. Όταν όμως λίγο πριν από την ολοκλήρωση του γιγάντιου σταυρό­λεξου αποκαλύπτουμε ένα κατανοητό μήνυμα από τη σειρά των λέξεων που συμπληρώσαμε και όταν επιπλέον το μήνυμα αυτό μας βοηθάει για να συμ­πληρώσουμε σωστά τα λίγα κενά που είχαν απομείνει, τότε πόσο τυχαίο μπορεί να είναι αυτό το συνταίριασμα; Όταν ένα πλήθος φαινομένων συνδέονται μεταξύ τους και ερμηνεύονται ενιαία, όταν όλα τα κομμάτια ταιριάζουν, έτσι που φανερώνονται άγνωστες όψεις και νέες σχέσεις που μας έλειπαν για να καταλάβουμε καλά, τότε εύκολα μπορούμε να ελέγξουμε αν το πακέτο είναι τυχαία "συναρ­μολογημένο" ή αν έτσι επιβάλλεται να είναι για να μην οδηγηθούμε σε αδιέξοδα και σε αδύνατες εμπειρίες.

Οι περισσότεροι άνθρωποι αναγνωρίζουν την αλήθεια με αυτόν τον αφηρημένο τρόπο (του ταιριάσματος). Η αλήθεια αναγνωρίζεται έτσι από τον καθένα, όταν για διάφορους λόγους δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί με αρκετή προσοχή, με ειδικούς κανόνες και τρόπους απόδειξης. Έτσι πιστεύουμε ότι στη σελήνη και στους γειτονικούς πλανήτες δεν υπάρχει εξελιγμένη μορφή ζωής, ότι οι πέτρες δεν διανοούνται, ότι έξω από εμάς υπάρχουν υλικά πράγματα, ότι μας περιγράφουν τα πραγματικά γεγονότα, ότι δεν ονειρευό­μαστε στον ύπνο μας και τελικά στις περισσότερες απόψεις μας. Οι πολλές συμπτώσεις, οι ενδείξεις και οι συνέπειες οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι μάλλον είναι απίθανο να συνδέονται όλα αυτά τυχαία.

Συνήθως, όταν οι συμπτώσεις είναι υπερβολικά πολλές και μάλιστα σε δύσκολες περιπτώσεις και όταν όλα τα κομμάτια ταιριάζουν, τότε υποψιαζόμαστε την ύπαρξη κάποιας αιτίας. Η εξήγηση για τη σύμπτωση και το μη τυχαίο συνταίριασμα είναι αυτό που ονομάζουμε «αλήθεια». Δεν μπορούμε να συμφωνούμε με την κάθε φαντασιο­κοπία και ανοησία και για να μην εξαπα­τούμαστε δεν είναι πάντοτε αναγκαία τα μαθηματικά. Καθημερινά κάνουμε κινήσεις που κατευθύνονται σωστά από τις σκέψεις μας, ακόμα και κάτω από συνθήκες πίεσης του χρόνου. Καθημερινά κάνουμε σκέψεις που προ­διαγράφουν τις επόμενες κινήσεις και πράξεις μας, με επίγνωση για τη βεβαιότητα ή την αβεβαιότητα του απο­τελέσματος και σκέψεις επί των πληροφοριακών δεδομένων που πλημμυρίζουν τα αισθητήρια όργανα και το μυαλό μας. Δεν ζούμε με τη διστακτικότητα που θα επέβαλε η τεράστια άγνοιά μας και αντί να βρισκόμαστε κρυμμένοι και φοβισμένοι, φθάνουμε στο άλλο άκρο να ξεπερνάμε τα όρια της βέβαιης γνώσης και εμείς να επιμένουμε και να παραμένουμε 100% βέβαιοι. Δεν χρειάζονται πάντοτε τα μαθηματικά για να είναι κάτι 100% βέβαιο και αυτό αποδεικνύεται ξανά χωρίς τα μαθηματικά στην καθημερινή ζωή.

Όταν λέμε ότι γνωρίζουμε εννοούμε ότι έχουμε σωστές απαντήσεις σε ερωτήματα, επιλύνουμε θεωρητικά προβλήματα και δίνουμε σωστές εξηγήσεις. Όταν κάνουμε κρίσεις και αποδίδουμε ιδιότητες και σχέσεις στα πράγματα με τη διαβεβαίωση ότι είναι όπως τα είπαμε τότε υπονοούμε ότι γνωρίζουμε. Με άλλα λόγια, όταν λέμε ότι γνωρίζουμε εννοούμε ότι έχουμε ξεχωρίσει το σωστό από το λάθος και ότι διαθέτουμε τα στοιχεία εκείνα που πιστοποιούν την ορθότητα της άποψης και την αναλήθεια μίας άλλης. Πώς ανα­γνωρίζουμε το σωστό και το λάθος; Το σωστό και το λάθος πρέπει να διακρίνονται (εύκολα ή δύσκολα), διότι έτσι αναγνωρίζουμε τον τρελό από τον λογικό, την αλήθεια από το ψέμα, το εύστοχο από το άστοχο και τελικά έτσι ρυθμίζουμε τη συμπεριφορά μας με την αναμενόμενη απο­τελεσματικότητα. Ο μορφωμένος άνθρωπος ή ένας καθηγητής θα μπορούσε να αναπτύξει αυτό το θέμα σε ένα ογκώδες βιβλίο, για να παρουσιάσει τους κανόνες με τους οποίους σχηματίζονται οι συλλογισμοί και πως γίνονται οι λογικές κρίσεις μέχρι τους γραμματικούς και τους συντακτικούς κανόνες της γλώσσας. Όμως, στην καθημερινή ζωή μας σχηματίζουμε απόψεις και κατα­λαβαίνουμε σωστά πολλά πράγματα και σε πλήθος περιπτώσεων, χωρίς να χρονοτριβούμε με σκέψεις που κάνουν την επαλήθευση, χωρίς διαδικασίες απόδειξης και χωρίς ιδιαίτερη προσοχή στα νοήματα των λέξεων. Κατά κάποιο τρόπο, μπορούμε και ανα­γνωρίζουμε αμέσως την αναξιοπιστία και την αλήθεια, όπως όταν κινούμαστε, αναγνωρίζουμε ποιες κινήσεις πρέπει να κάνουμε για να φθάσουμε στον προορισμό μας και να επιτύχουμε την εργασία μας, χωρίς να κάνουμε διαρκώς μαθηματικούς υπολογισμούς και μετρήσεις ταχύτητας, απόστασης και δύναμης. Φυσικά, γι' αυτό κάνουμε και πολλά λάθη και συχνά αποτυγχάνουμε.

Όταν ο τρόπος ζωής και η επιτέλεση κάποιων σκοπών εξυ­πηρετούνται από την έλλειψη αναζήτησης και από την άγνοια και όταν οι διαθέσεις μας κυριαρχούν στη γνωστική μας δραστηριότητα, τότε η χρησιμότητα της γνώσης προέχει από τη θεωρητική βεβαιότητά μας. Έτσι λ.χ. πολλά από όσα πράττουμε καθημερινά στη ζωή μας βασίζονται σε γνώσεις, για τις οποίες εμείς δεν έχουμε εξα­κριβώσει την αξιοπιστία τους και τα χρονικά όρια της ισχύος τους. Ο τρόπος ζωής και η επιτέλεση κάποιων σκοπών μας δεν διευκολύνονται πάντοτε από την πολλή αναζήτηση και οι διαθέσεις μας κυριαρχούν στη γνωστική μας δραστηριότητα. Διαφορετικά θα χρονοτριβούσαμε απερι­όριστα και θα ήμασταν διαρκώς μέσα στην αμφιβολία. Αυτός είναι και ο συνηθισμένος αντίλογος, που μας αντι­παραθέτουν κάποιοι, για να δικαιολογήσουν την επα­νάπαυσή τους και την αποστροφή τους για την εσωτερική ανα­ζήτηση, το διάβασμα και τον κοπιαστικό στοχασμό.

Για έναν άνθρωπο που λατρεύουμε, ρέπουμε να αγνο­ήσουμε και να αμφισβητήσουμε όσα αρνητικά ακούσουμε γι’ αυτόν και να διατηρήσουμε τη δια­μορφωμένη βεβαιότητά μας. Όταν ο γιατρός μας πει τη διάγνωσή του και τη θεραπευτική αγωγή, εμείς συνήθως θεωρούμε χρήσιμο να την ακολουθήσουμε και όχι να ζητήσουμε αποδείξεις και αναλυτικές εξηγήσεις. Εάν χρειαστεί, αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να ζητήσουμε την άποψη και άλλων γιατρών.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, στις οποίες δεν αναζητάμε την αξιοπιστία της γνώσης -για τον ένα ή για τον άλλο λόγο- και βασιζόμαστε χωρίς επαρκή γνώση, έχουμε την άμεση ή αστόχαστη βεβαιότητα, την οποία ονομάζουμε πίστη ή εμπιστοσύνη. Όταν αυτή η άμεση βεβαιότητά μας είναι για την ορθότητα της άποψης, τότε την πίστη τη λέμε καλή, ενώ αντιθέτως τη λέμε κακοπιστία. Η πίστη μπορεί να αποδειχθεί εύστοχη ή το αντίθετο και να κατευθύνει την επιστημονική γνώση. Ωστόσο δεν παύει να είναι μια βεβαιότητα βιαστική και με ανεπαρκή γνώση.

Η πίστη χωρίς όριο και θεωρητική αμφιβολία είναι αντίθετη προς την εξέλιξη της επιστημονικής γνώσης και επιφέρει σύγχυση. Αντιθέτως, η εξέλιξη της γνώσης και η αναζήτηση με σκοπό τη βεβαιότητα δημιουργεί τη βεβαιότητα μέσα από την εξακριβωμένη γνώση. Περιορίζει ολοένα περισσότερο το χώρο της πίστης και αφήνει εκτός πραγματικότητας όποιον δεν μπορεί να ακολουθήσει τα βήματά της και επιμένει να διατηρεί μια πίστη, που η επιστήμη έχει δώσει τη θέση της σε μια γνώση με λογική βεβαιότητα. Η αντίθεση της άκοπης, βεβιασμένης και πρόχειρης βεβαιότητας με τη φιλοσοφική και επιστημονική αναζήτηση είναι καθαρή. Υπό αυτήν την έννοια, η μεγάλη μας διαφορά με τη θρησκεία επι­κεντρώνεται στην παραπάνω γενική αντίθεση. Αυτή μας επιβάλλει να αμφισβητούμε, να απορρίπτουμε και να μην υπο­λογίζουμε τις απόψεις, τις διαπιστώσεις και τις μυθο­πλασίες, οι οποίες ξεφεύγουν από τα όρια της λογικής ή προ­σδιορισμένης βεβαιότητας και πολύ περισσότερο όταν έρχονται σε σύγκρουση με τη λογική και με την εμπειρία.

επάνω