Συνοπτικά η εξάρτηση της εμπειρίας από τη σκέψη*

Οι άνθρωποι το βρίσκουν εύκολο να επικαλούνται την προσωπική εμπειρία τους -ιδιαίτερα οι γηραιότεροι απέναντι στους νεότερους- για να ενι­σχύσουν την αξιο­πιστία των απόψεών τους. Μη ξεχνάμε όμως:

• Υπάρχουν πολλές διαφορετικές εμπειρίες από δια­φορετικές περιοχές παρατήρησης και σε δια­φορετική χρονική περίοδο.

• Δεν διαμορφώνεται εμπειρία χωρίς τη δυνατότητα μνημό­νευσης και έτσι ένα μεγάλο μέρος της εξαρτάται από τη συγκράτηση των παρατηρήσεων στο φανταστικό όργανο που ονομάζουμε μνήμη.

• Με τις ίδιες αντιλήψεις (ιδιαίτερα εικόνες), όπως και με τις ίδιες πληρο­φορίες, ο καθένας μπορεί να κάνει διαφορετικές παρα­τηρήσεις (στην ποιότητα, στην ποσότητα και στη μονάδα του χρόνου). Η προσωπική εμπειρία σχη­ματίζεται με τη δική μας ιδιαίτερη συμμετοχή και δράση, που ρυθμίζει τις κινήσεις, τις σκέψεις και τις επιλογές μας.

• Η εμπειρία διευρύνεται και διατηρείται με διανοητικό στοχα­σμό (επεξερ­γασία) πάνω στις πληροφορίες των αισθήσεων. Σχεδόν το σύνολό της εξαρτάται από τη χρήση της γλώσσας, τι σκεφτόμαστε και από το ενδιαφέρον με το οποίο το πνεύμα εστιάζει στις πληροφορίες. Χωρίς προσεκτική σκέψη (στο­χασμό), χωρίς παρατήρηση και εκτίμηση στις πληροφορίες των αισθήσεων, χωρίς δημιουργική σκέψη, η εμπειρία δεν διευρύνεται, εξασθενεί και δεν αξιοποιείται.

• Πέρα από τον εαυτό μας, εμπειρία είχαν και έχουν ανα­ρίθμητοι άλλοι άνθρωποι όπως εμείς, και έτσι μπορούμε (με το όργανο της γλώσσας) να την αντλήσουμε για να αυξήσουμε τη δική μας και για να κερδίσουμε χρόνο.

• Πολλές φορές, οι παρατηρήσεις, οι εκτιμήσεις και οι απόψεις δεν είναι σωστές, αλλά εμείς αυτές νομίζουμε ότι είναι πληροφορίες από την επαφή μας με τα πράγματα. Επίσης, το πέρασμα και το πλησίασμα ανάμεσα στα πράγματα δεν είναι οπωσδήποτε και παρα­τήρηση αυτών.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, τα ζώα δεν διευρύνουν την εμπειρία τους και εμείς δεν θυμόμαστε πολλά από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Ένας άνθρωπος που έχει ζήσει περισσότερα χρόνια δεν έχει αποκτήσει περισσότερη εμπειρία ή από περισσότερες περιοχές και άνθρωποι με την ίδια μακρόχρονη εμπειρία δεν την αξιοποιούν το ίδιο, ενώ έτσι δεν εξασφαλίζεται περισσότερη αξιοπιστία. Διάνοια χωρίς εμπειρία ίσως δεν υπάρχει, αλλά χωρίς τη διάνοια είναι αδύνατη κάθε εμπειρία, ενώ χωρίς τη διατήρηση ορισμένων παρατηρή­σεων με τη βοήθεια της σκέψης, η εμπειρία είναι λίγες αναμνήσεις.

<•> Χρειάζεται να τονιστεί η παρατήρηση για τη διανοητική/­πνευματική ικανότητα του ανθρώπου, με την οποία ο άνθρωπος συμπεριφέρεται με απεριόριστες επιλογές, σαν απεριόριστος από τα πράγματα και έτσι αυτός ξεχωρίζει από κάθε άλλο ζώο του επίγειου κόσμου: Η ικανότητα να σκέφτεται, να σχηματίζει απόψεις (με ανάμνηση, με γνώση και με φαντασία) και να κάνει εκτιμήσεις στις πληροφορίες του για τα πράγματα. Αυτή η διανοητική ικανότητα είναι θεμελιακή για να εξηγηθούν η δυνατότητα του ανθρώπου να σκέφτεται με λογική συνέπεια, αλλά και η δυνατότητα να σκέφτεται τρελά, με λάθη και με φαντασία, χωρίς να το αντι­λαμβάνεται. Συγχρόνως είναι θεμελιακή για να εξηγήσουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά και την αφάνταστη ποικιλία της, όπως και την απεριόριστη δυνατότητα για έκφραση. Η σκέψη με λογικά άλματα, με λάθη, με φαντασία και η εκφραστική αδυναμία και γενικά η σκέψη χωρίς συνέπεια στη σύνδεση των νοημάτων είναι ένα φαινόμενο που μπορεί να ονομαστεί "πνευματική ή διανοητική απροσ­διοριστία". Επομένως, δεν είναι καθόλου αντιφατικό και παράδοξο, κάποιος να σκέφτεται σωστά και να σταματάει σωστά τη σκέψη του χωρίς να έχει καλή γνώση, όπως μπορεί να σκέφτεται τρελά ενώ αυτός κατέχει περισσότερη γνώση. Διαβάστε μερικές ακόμα σκέψεις για αυτή την πνευματική απροσ­διοριστία σε μια άλλη ιστοσελίδα >>>

* Αρχική καταγραφή και διατύπωση στο βιβλίο "Η Θεολογία της Επιστήμης" σελ. 93-94

επάνω